Nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu

"Trên trời có những vì sao có ánh sáng khác thường, nhưng con mắt của chúng ta phải chăm chú nhìn thì mới thấy, và càng nhìn thì càng thấy sáng. Văn thơ của Nguyễn Đình Chiểu cũng vậy". Nguyễn Đình Chiểu sinh ngày 1-7-1822 tại làng Tân Khánh, tổng Bình Trị Thượng, phủ Tân Bình, tỉnh Gia Định (nay thuộc thành phố Hồ Chí Minh). Năm 12 tuổi ông đã phải chịu nhiều khổ cực vất vả. Cha là Nguyễn Đình Huy, người tỉnh Thừa Thiên, làm thư lại ở Gia Định, bị cách chức. Nguyễn Đình Chiểu chạy ra Huế, học nhờ một người bạn cũ của cha. Khoảng năm 1840, Nguyễn Đình Chiểu trở về nam và sau đó thi đỗ tú tài. Năm 1846, ông ra Huế chờ khoa thi Hội. Nhưng sắp đến kỳ thi thì được tin mẹ mất, ông phải bỏ thi về chịu tang. Trên đường về bị ốm nặng, mù cả hai mắt.

Mẹ mất, mắt bị mù, vợ chưa cưới bội ước, bao nhiêu đau khổ dồn dập nhưng Nguyễn Đình Chiểu vẫn không nản. Ông mở trường dạy học. Học trò theo học rất đông và từ đó người ta thường gọi ông là ông Đồ Chiểu. Trong khoảng thời gian này ông viết truyện Lục Vân Tiên. "Phải hiểu đúng Lục Vân Tiên thì mới thấy hết giá trị của bản trường ca này. Đúng, đây là một bản trường ca ca ngợi chính nghĩa, những đạo đức đáng quý trọng ở đời, ca ngợi những người trung nghĩa... Các nhân vật của Lục Vân Tiên, Nguyệt Nga, Tiểu đồng là những người đáng kính, đáng yêu, trọng nghĩa khinh tài, trước sau một lòng, mặc dầu khổ cực, gian nguy, quyết phấn đấu vì nghĩa lớn".

Chỉ mười năm sau, giặc Pháp đã giày xéo lên quê hương. Thành Gia Định bị hạ, cuộc đánh chiếm Nam Kỳ của giặc bắt đầu. Ông đồ nghèo mù lòa ấy lúc ở Cần Giuộc, khi ở Bến Tre, dạy học, làm thuốc, sáng tác, sống trong cảnh nghèo nàn thanh bạch, nêu cao khí tiết của một chiến sĩ kiên trung. Ông sáng tác truyện Dương Từ - Hà Mậu chống tà giáo. Quân Pháp lần lượt đánh chiếm Chí Hòa, Mỹ Tho, Biên Hòa, Cần Giuộc. Nguyễn Đình Chiểu làm bài Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc ca ngợi các nghĩa sĩ chống thực dân Pháp xâm lược. Thế nhưng do thái độ nhu nhược và đầu hàng của nhà Nguyễn, các tỉnh miền Đông và miền Tây Nam Kỳ lần lượt rơi vào tay giặc. Nghĩa quân khắp nơi vùng lên: khởi nghĩa của Trương Định ở Gò Công, Thủ Khoa Huân ở Mỹ Tho, Phan Liệm và Phan Tôn ở Bến Tre, Nguyễn Trung Trực ở Rạch Giá... Không thể trực tiếp cầm gươm giết giặc, ông góp ý kiến cho các lãnh tụ nghĩa quân dùng ngòi bút ca ngợi, những chiến sĩ đã hy sinh cho đất nước, vạch trần tội ác của bọn bán nước và cướp nước, kêu gọi mọi người không hợp tác với giặc.

Mùa hè năm 1862, sau khi đến thăm Đồ Chiểu, thủ lĩnh nghĩa quân Trương Định không theo lệnh vua mà ở lại An Giang dựng cờ chống thực dân Pháp.

Danh tiếng của Nguyễn Đình Chiểu từ đó ngày một vang dội. Nhân dân Bến Tre rất tin nghe ông. Thấy thế, chủ tỉnh Bến Tre là Pông-sông, một tên thực dân xảo quyệt, tìm đến để mua chuộc ông. Được báo trước nhưng Nguyễn Đình Chiểu vẫn hỏi:

- Pông-sông à? Pông-sông là người hay là... ai?

Tên thực dân bị đòn phủ đầu nhưng vẫn ngậm bồ hòn làm ngọt vồn vã.

- Pông-sông chủ tỉnh Bến Tre, bạn của ông đó.

Đồ Chiểu thẳng thắn trả lời:

- Đâu phải! Ông khác, tôi khác chứ.

Pông-sông lảng sang các chuyện khác. Nguyễn Đình Chiểu ậm ừ cho qua chuyện. Thấy không dụ dỗ được con người khí tiết, Pông-sông cáo từ ra về.

Cuối đời, Nguyễn Đình Chiểu sáng tác Ngư tiều y thuật vấn đáp. Tác phẩm nói về y học phổ thông dưới hình thức một chuyện kể, qua đó tác giả đã phản ánh tâm sự của mình trong những ngày đau thương trên đất nước bị giặc chiếm đóng và hy vọng một ngày Tổ quốc được giải phóng.

Ngày 3-7 năm 1888, Nguyễn Đình Chiểu mất. Nhân dân vô cùng đau xót, rất nhiều người để tang ông Đồ Chiểu mất đi nhưng "đời sống và sự nghiệp của Nguyễn Đình chiểu là một tấm gương sáng, nêu cao địa vị và tác dụng của văn học, nghệ thuật, nêu cao sứ mạng của người chiến sĩ trên mặt trận văn hóa và tư tưởng".