Thất bại tháng Sáu năm 1848

Sau cách mạng tháng Bảy, khi Láp-phít-tơ, chủ ngân hàng thuộc phái tự do, tiễn compère [1] của mình là công tước Oóc-lê-ăng trong bước đường đắc thắng của Oóc-lê-ăng bước vào tòa thị chính thì hắn đã thốt ra mấy tiếng: "Từ nay, các chủ ngân hàng sẽ thống trị". Láp-phit-tơ đã để lộ ra điều bí mật của cách mạng.
Dưới thời Lu-i Phi-líp, không phải giai cấp tư sản Pháp thống trị mà thống trị là một bộ phận của giai cấp ấy: bọn chủ ngân hàng, bọn vua sở giao dịch, bọn vua đường sắt, bọn chủ các mỏ than và mỏ sắt, bọn chủ rừng và một bộ phận của giai cấp địa chủ câu kết với những bọn nói trên, tức là với những bọn mà người ta thường gọi là giới quý tộc tài chính. Ngự trên ngai vàng, bọn này bắt ép nghị viện phải thông qua những đạo luật, chúng phân phối các chức vị nhà nước, từ các ghế trong các bộ đến các cửa hiệu của nhà nước bán thuốc hút.
Giai cấp tư sản công nghiệp chính cống là một bộ phận của phái đối lập chính thức, nghĩa là đại biểu của nó chỉ là thiểu số ở trong nghị viện. Nhưng thái độ đối lập của nó ngày càng trở nên kiên quyết hơn khi nền chuyên chế của giới quý tộc tài chính ngày càng mang một hình thức rõ rệt hơn trong sự phát triển của mình và khi mà bản thân nó tin tưởng rằng sau những cuộc khởi nghĩa năm 1832, năm 1834 và năm 1839[2] bị đàn áp đẫm máu thì sự thống trị của nó đối với giai cấp công nhân đã được củng cố hơn. Giăng-đanh, một chủ xưởng ở Ru-ăng, kẻ cuồng tín hung hăng nhất thuộc phái phản động tư sản, cả ở trong Quốc hội lập hiến lẫn ở trong Quốc hội lập pháp, đã là đối thủ quyết liệt nhất của Ghi-dô ở hạ nghị viện. Lê-ông Phô-sê một kẻ sau này nổi tiếng vì đã hoài công muốn vươn lên đóng vai trò làm Ghi-dô của phái phản cách mạng Pháp, thì trong những thời kỳ thống trị cuối cùng của Lu-i Phi-líp, đã tiến hành những cuộc bút chiến ủng hộ nền công nghiệp, chống lại nạn đầu cơ và kẻ làm tôi tớ cho nạn đầu cơ, tức là chính phủ. Còn Ba-xti-a thì nhân danh Boóc-đô và toàn thể các chủ xưởng rượu vang ở Pháp, đã tuyên truyền cho việc chống lại chế độ thống trị hiện hành.
Tất cả các tầng lớp trong giai cấp tiểu tư sản cũng như giai cấp nông dân đều hoàn toàn bị loại khỏi chính quyền. Cuối cùng, ở trong phái đối lập chính thức hoặc là hoàn toàn ở ngoài cái pays léga[3] thì có những đại biểu tư tưởng và những người bênh vực các giai cấp kể trên, tức là những nhà bác học, những luật sư, những thầy thuốc, v.v. của họ, tóm lại là những kẻ mà người ta gọi là những "tài năng".
Sự thiếu hụt về tài chính, ngay từ đầu, đã làm cho nền Quân chủ tháng Bảy lệ thuộc vào tầng lớp trên của giai cấp tư sản, và sự lệ thuộc của nền quân chủ đó vào tầng lớp trên của giai cấp tư sản, đến lượt nó, lại là nguyên nhân thường xuyên gây ra tình trạng khó khăn về tài chính ngày càng tăng. Chừng nào không cân bằng được ngân sách, nghĩa là không cân bằng được thu và chi của nhà nước, thì không thể làm cho việc quản lý của nhà nước phục tùng lợi ích của nền sản xuất quốc dân được. Mà nếu không giảm bớt những khoản chi của nhà nước, nghĩa là nếu không làm thương tổn đến những lợi ích của những trụ cột chống đỡ cho chế độ thống trị đương thời, và nếu không cải tổ lại chế độ thuế khóa, nghĩa là nếu không bắt chính ngay tầng lớp tư sản bên trên phải gánh lấy một phần to lớn thuế khóa, thì làm sao có thể cân bằng được ngân sách.
Hơn nữa, việc nhà nước mắc nợ là điều có lợi trực tiếp cho cái bộ phận của giai cấp tư sản vẫn thông qua nghị viện mà thống trị và đặt ra luật pháp. Sự thiếu hụt của ngân sách quốc gia lại chính là đối tượng của những hoạt động đầu cơ của bộ phận nói trên và là nguồn làm giàu chủ yếu của bộ phận đó. Cứ cuối mỗi năm lại có một sự thiếu hụt mới. Cứ sau bốn hay năm năm lại phát hành công trái mới. Và cứ mỗi kỳ công trái mới lại là một cơ hội cho bọn quý tộc tài chính bắt bí nhà nước, còn nhà nước, ở trong tình trạng bị duy trì một cách giả tạo bên miệng hố phá sản, bắt buộc phải đi vay bọn chủ ngân hàng với những điều kiện hết sức bất lợi. Ngoài ra, mỗi lần công trái mới là thêm một cơ hội để dùng những hoạt động kinh doanh của sở giao dịch những hoạt động mà chính phủ và phe đa số trong quốc hội đều thông thạo - mà cướp giật tiền của mà công chúng đầu tư vào công trái đế lấy lời. Nói chung, tình trạng không ổn định của tín dụng nhà nước và việc nắm được bí mật quốc gia đã tạo điều kiện cho bọn chủ ngân hàng, cùng với bọn đồng mưu của chúng trong các nghị viện và trong triều đình, gây ra những biến động đột ngột và khác thường trong thị giá của công trái, những biến động mà kết quả là luôn luôn làm cho đông đảo những nhà tư bản nhỏ bị phá sản và làm cho bọn đầu cơ lớn giàu lên một cách nhanh chóng ghê gớm. Tình trạng ngân sách thiếu hụt là có lợi trực tiếp cho bộ phận của giai cấp tư sản đang cầm quyền, cho nên rất dễ hiểu rằng kinh phí bất thường trong những năm trị vì cuối cùng của Lu-i Phi-líp đã vượt quá gấp đôi kinh phí bất thường dưới thời Na-pô-lê-ông, thậm chí đã lên tới ngót 400 triệu phrăng mỗi năm, trong lúc tổng kim ngạch xuất khẩu bình quân hằng năm ở Pháp rất ít khi lên tới 750 triệu phrăng. Ngoài ra, những khoản tiền lớn chuyển vào tay nhà nước như vậy đã tạo cơ hội rất tốt cho những hợp đồng thầu khoán gian lận, cho những vụ hối lộ, lạm dụng công quỹ và cho đủ mọi ngón lừa đảo. Việc cướp bóc nhà nước theo quy mô lớn mà người ta đã tiến hành bằng những công trái, lại được tái diễn theo quy mô nhỏ, trong các hợp đồng thầu khoán do nhà nước ký. Điều diễn ra trong những quan hệ giữa nghị viện và chính phủ thì lại được tái diễn nhiều lần trong những quan hệ giữa các công sở và các chủ xí nghiệp riêng lẻ.
Cũng như đã bóc lột trong các khoản chi tiêu nói chung của nhà nước và trong việc phát hành công trái, giai cấp thống trị cũng bóc lột cả trong những công trình xây dựng đường sắt. Nghị viện đã trút gánh nặng chi phí chủ yếu lên vai nhà nước và đảm bảo cho bọn quý tộc tài chính đầu cơ được hưởng những món béo bở. Mọi người đều còn nhớ những vụ tai tiếng xảy ra tại hạ nghị viện khi người ta tình cờ phát hiện ra rằng tất cả những nghị sĩ thuộc phe đa số, kể cả một số bộ trưởng nữa, đều là cổ đông trong các xí nghiệp đường sắt, mà sau đó họ lại lấy tư cách là những nhà lập pháp để bắt xuất tiền nhà nước ra xây dựng những con đường sắt ấy.
Ngược lại, bất cứ một cải cách tài chính nhỏ nào cũng đều bị thất bại trước thế lực của bọn chủ ngân hàng. Chẳng hạn như cuộc cải cách bưu chính. Rốt-sin đã phản đối. Liệu nhà nước có dám giảm bớt nguồn thu nhập cần được dùng để trả lãi cho những món nợ đang không ngừng tăng lên của nó không.
Nền Quân chủ tháng Bảy chẳng qua chỉ là một công ty cổ phần lập ra để bóc lột của cải quốc dân của Pháp, một công ty mà lãi cổ phần thì đem chia cho các bộ trưởng, cho nghị viện, cho 240000 cử tri cùng với bọn tùy tùng của họ. Giám đốc công ty là Lu-i Phi-líp: một Rô-bớc Ma-cơ[4] ngự trên ngai vàng. Chế độ ấy chỉ luôn luôn gây nguy cơ và thường xuyên làm tổn hại cho thương nghiệp, công nghiệp, nông nghiệp, hàng hải và lợi ích của giai cấp tư sản công nghiệp mà thôi. Bởi vậy, giai cấp tư sản công nghiệp, trong những ngày tháng Bảy, đã ghi trên lá cờ của mình: gouvemement à bon marché, có nghĩa là chính phủ rẻ tiền.
Bởi vì bọn quý tộc tài chính ban hành luật pháp, điều hành nhà nước, nắm tất cả những quyền lực xã hội đã được tổ chức ra, chi phối dư luận xã hội bằng địa vị thống trị của chúng và bằng báo chí, nên ở khắp mọi nơi, từ chốn triều đình đến tiệm café borgne[5], đâu đâu cũng diễn ra cũng một cảnh mãi dâm, cũng một hiện tượng lừa đảo một cách vô liêm sỉ, cũng một tham vọng làm giàu, không phải bằng sản xuất, mà bằng cách lừa đảo để lấy của cải sẵn có của người khác. Nhất là ở các tầng lớp bên trên của xã hội tư sản thì sự thỏa mãn những dục vọng xấu xa nhất và bệnh hoạn nhất được thực hiện một cách dữ dội, và luôn luôn xung đột với chính ngay những luật lệ tư sản, vì ở đâu mà sự hưởng thụ tiến hành trụy lạc, tiền bạc lẫn lộn với bùn và máu thì ở đó, tất nhiên là thứ của cải có được do đầu cơ sẽ được thỏa mãn theo bản chất của nó. Căn cứ vào cách làm giàu và tính chất hưởng thụ của chúng mà xét, thì bọn quý tộc tài chính chẳng qua chỉ là một giai cấp vô sản lưu manh được tái sinh thành các tầng lớp bên trên của xã hội tư bản mà thôi.
Năm 1847, khi tại các rạp hát nổi tiếng nhất của xã hội tư sản, người ta công khai diễn ngay chính những màn kịch thường dẫn giai cấp vô sản lưu manh đến các ổ trụy lạc, đến các trại cứu tế và đến các nhà giam người điên, đến trước các tòa án, đến các trại khổ sai và lên máy chém, thì những bộ phận giai cấp tư sản Pháp không cầm quyền lại hô lớn: "Đồ tham nhũng!" và nhân dân thì thét lên: "à basles grands voleursi! à bas les assassins!"[6]. Giai cấp tư sản công nghiệp cảm thấy lợi ích của mình bị đe dọa, giai cấp tiểu tư sản thì đầy phẫn nộ về mặt đạo đức, lương tri của dân chúng thì phẫn nộ. Thành phố Pa-ri tràn ngập những tác phẩm công kích: "La dynastie Rothschild" "Les juifs rois de l'époque"[7], v.v., trong đó tố cáo và đả phá một cách ít nhiều sắc sảo chế độ thống trị của bọn quý tộc tài chính.
Rien pour la gloire![8]. Vinh quang không mang lại một lợi nhuận nào cả. Lapaix partout et toujours?[9]. Chiến tranh làm giảm thị giá của các giấy có giá có mức lãi 3 và 4%? Đó là những dòng chữ mà nước Pháp của bọn đầu cơ chúng khoán đã ghi trên lá cờ của mình. Cho nên chính sách đối ngoại của chúng đã làm tổn thương rất nhiều đến tinh thần dân tộc của người Pháp. Tinh thần này lại càng bị xúc phạm mạnh hơn khi nước áo thôn tính Cracốp để hoàn thành việc cướp bóc Ba Lan và khi mà trong cuộc chiến tranh của Đồng minh đặc biệt[10] ở Thụy Sĩ, Ghi-dô đã tích cực đứng về phía Liên minh thần thánh. Thắng lợi của phái tự do ở Thụy Sĩ trong cuộc chiến tranh nhỏ bé ấy đã đem trở lại cho phái đối lập tư sản ở Pháp lòng tự tôn, và cuộc khởi nghĩa đẫm máu của nhân đân Pa-léc-mơ đã tác động như một luồng điện vào quần chúng nhân dân đang bị tê liệt và đã làm thức tỉnh những hồi ức và nhiệt tình cách mạng lớn lao của họ[11].
Sau hết là hai sự biến kinh tế có ý nghĩa thế giới đã đẩy tình thế bất mãn chung nổ ra nhanh chóng và khiến cho làn sóng bất bình càng phát triển thành khởi nghĩa.
Bệnh khoai tây và nạn mất mùa năm 1845 và năm 1846 đã làm tăng thêm sự sôi sục chung trong nhân dân. Năm 1847, giá sinh hoạt ngày càng đắt đỏ đã gây ra ở Pháp cũng như trên toàn lục địa những cuộc xung đột đổ máu. Trong lúc bọn quý tộc tài chính say sưa chè chén một cách xấu xa thì nhân dân phải đấu tranh cho những điều kiện sinh hoạt tối thiểu nhất! ở Buy-dan-xe người ta xử tử những người tham gia cuộc bạo động vì nạn đói[12], còn ở Pa-ri thì những kẻ lừa đảo no nê bị tòa án truy tố đều được hoàng gia cứu thoát!
Sự biến kinh tế lớn thứ hai đã thúc đẩy nhanh cách mạng nổ ra là cuộc tổng khủng hoảng thương nghiệp và công nghiệp ở Anh. Mùa thu năm 1845, sự phá sản hàng loạt của bọn đầu cơ cổ phiếu đường sắt đã báo hiệu trước cuộc tổng khủng hoảng đó; năm 1846, một loạt những sự việc ngẫu nhiên, như việc sắp sửa xóa bỏ thuế lúa mì, đã ngăn chặn được nó; nhưng cuối cùng, mùa thu năm 1847, sự phá sản của bọn nhà buôn lớn ở Luân Đôn kinh doanh các hàng hóa thuộc địa, và tiếp theo đó là sự phá sản của ngân hàng địa ốc và sự đóng cửa của các xí nghiệp trong các khu công nghiệp Anh, đã làm cho cuộc tổng khủng hoảng đó bùng nổ. Toàn bộ những hậu quả của cuộc khủng hoảng ấy chưa tan hết ở lục địa thì cuộc cách mạng tháng Hai đã nổ ra.
Những tổn thất do cuộc khủng hoảng kinh tế gây ra trong thương nghiệp và trong công nghiệp khiến cho người ta càng không thể chịu đựng được sự thống trị chuyên chế của bọn quý tộc tài chính. Phái đối lập tư sản phát động trong toàn nước Pháp cuộc vận động mở tiệc vận động cho công cuộc cải cách chế độ bầu cử, cuộc cải cách sẽ giúp họ giành được đa số trong các nghị viện và lật đổ được nội các của sở giao dịch. ở Pa-ri, cuộc khủng hoảng công nghiệp còn gây ra một hậu quả đặc biệt nữa là: một số đông những chủ xưởng và nhà buôn lớn phải đổ xô về thị trường trong nước, vì trong những điều kiện lúc bấy giờ họ không còn có thể kinh doanh ở thị trường ngoài nước được nữa. Họ lập ra những công ty lớn và sự cạnh tranh của những công ty này đã làm cho đông đảo các chủ hiệu tạp hóa và chủ hiệu buôn bán nhỏ phá sản. Do đó, vô số những cuộc phá sản đã xảy ra trong bộ phận ấy của giai cấp tư sản ở Pa-ri; do đó mà họ đã làm cuộc cách mạng tháng Hai. Mọi người đều biết rằng Ghi-dô và các nghị viện đã đáp lại những đề nghị cải cách ấy bằng thái độ hết sức trắng trợn; rằng Lu-i Phi-líp đã quyết định quá muộn việc thành lập một nội các Ba-rô; rằng nhân dân và quân đội đã đi đến chỗ xung đột với nhau; rằng thái độ tiêu cực của đội cận vệ quốc gia đã làm cho quân đội bị tước vũ khí; còn nền Quân chủ tháng Bảy đã phải nhường chỗ cho một chính phủ lâm thời.
Chính phủ lâm thời nảy sinh ra từ những chiến lũy tháng Hai tất nhiên phải mang trong thành phần của nó những đảng phái khác nhau cùng chia nhau hưởng thắng lợi. Chính phủ đó chỉ có thể là một sự thỏa hiệp giữa các giai cấp khác nhau đã từng cùng nhau lật đổ nền Quân chủ tháng Bảy, nhưng lợi ích thì vẫn đối lập với nhau một cách thù địch. Chính phủ lâm thời gồm đại đa số là các đại biểu của giai cấp tư sản. Đại biểu của giai cấp tiểu tư sản cộng hòa là Lơ-đruy-Rô-lanh và Phlô-công; đại biểu của giai cấp tư sản cộng hòa là những người trong nhóm báo "National"[13], phái bảo hoàng đối lập thì do Crê-mi-ơ, Đuy-pông đ'Ơ l'Ơ-rơ, v.v., đại biểu. Giai cấp công nhân chỉ có hai đại biểu là Lu-i Blăng và An-be. Cuối cùng, La-mác-tin, trong chính phủ lâm thời lúc đầu không đại diện cho một lợi ích hiện thực nào, cho một giai cấp nhất định nào cả; y là hiện thân cuộc cách mạng tháng Hai, nghĩa là thể hiện cuộc tổng khởi nghĩa với những ảo tưởng, những ý thơ, nội dung tưởng tượng và những câu nói suông của nó. Nhưng, nếu xét theo địa vị và quan điểm của y thì người đại biểu ấy của cuộc cách mạng tháng Hai là thuộc giai cấp tư sản.
Nếu Pa-ri do chế độ trung ương tập quyền về mặt chinh trị mà thống trị được nước Pháp thì công nhân lại thống trị Pa-ri trong những thời kỳ chấn động cách mạng. Bước đi đầu tiên của chính phủ lâm thời là mưu toan thoát khỏi cái ảnh hưởng chiếm ưu thế ấy bằng cách, từ Pa-ri đang say sưa vì thắng lợi, kêu gọi sự bình tĩnh của nước Pháp. La-mác-tin không chịu thừa nhận cho các chiến sĩ trên chiến luỹ được quyền tuyên bố thành lập chế độ cộng hòa. Y nói rằng chỉ có đa số nhân dân nước Pháp mới có tư cách để tuyên bố như vậy; rằng cần phải đợi cuộc đầu phiếu của họ, rằng giai cấp vô sản Pa-ri đừng nên làm nhơ bẩn thắng lợi của mình bằng một sự tiếm đoạt. Giai cấp tư sản chỉ cho phép giai cấp vô sản tiến hành một sự tiếm đoạt duy nhất tức là: tiếm đoạt quyền đấu tranh.
Trưa ngày 25 tháng Hai, chế độ cộng hòa còn chưa được tuyên bố thì tất cả các ghế bộ trưởng đã được phân chia giữa các phần tử tư sản trong chính phủ lâm thời và giữa bọn tướng tá, chủ ngân hàng và luật sư tập hợp xung quanh tờ "National". Nhưng lần này, công nhân kiên quyết không dung thứ một sự lừa bịp giống như vụ lừa bịp hồi tháng Bảy 1830 nữa. Họ sẵn sàng chiến đấu một lần nữa và dùng vũ lực để giành lấy chế độ cộng hòa. Ra-xpai đến tòa thị chính là để nói rõ việc đó. Nhân danh giai cấp vô sản Pa-ri, Ra-xpai ra lệnh cho chính phủ lâm thời phải tuyên bố thành lập chế độ cộng hòa, và trong hai tiếng đồng hồ nữa, nếu lệnh đó của nhân dân không được thi hành, thì Ra-xpai sẽ dẫn đầu 200000 người quay trở lại để chất vấn. Thi hài của các chiến sĩ hãy còn chưa nguội lạnh, chiến luỹ vẫn còn y nguyên, công nhân chưa bị tước vũ khí và lực lượng duy nhất mà người ta có thể dùng để đối phó với công nhân là đội cận vệ quốc gia.
Trong tình thế đó, những diệu kế để trị nước an dân và những sự thận trọng về pháp lý của chính phủ lâm thời bỗng biến đi đâu mất cả. Thời hạn hai tiếng đồng hồ chưa hết, thế mà trên tất cả các bức tường ở Pa-ri, những dòng chữ lịch sử nét lớn đã trải rộng ra:
République française! Liberté, Egalité, Fratemité![14]
Cùng với việc tuyên bố thành lập chế độ cộng hòa trên cơ sở chế độ phổ thông đầu phiếu thì đồng thời cũng tiêu tan cho đến cả hồi ức về những mục đích và động cơ hẹp hòi đã đẩy giai cấp tư sản tham gia cuộc cách mạng tháng Hai. Không phải chỉ có một vài bộ phận cá biệt của giai cấp tư sản mà tất cả những giai cấp trong xã hội Pháp đều bỗng nhiên bị cuốn hút vào tham gia chính quyền, đều bắt buộc phải rời khán đài riêng, khán đài ở lan can, khán đài tầng dưới của mình để bước ra làm những diễn viên trên sân khấu cách mạng cùng với sự sụp đổ của nền quân chủ lập hiến thì đồng thời cũng biến mất luôn cả cái vẻ bề ngoài của một sự độc lập của nhà nước đối lập với xã hội tư sản, cũng biến mất luôn tất cả những xung đột loại thứ yếu do cái vẻ bề ngoài ấy sản sinh ra!
Bắt buộc chính phủ lâm thời, và thông qua chính phủ này mà bắt buộc toàn nước Pháp phải thiết lập chế độ cộng hòa, giai cấp vô sản đã tức khắc đứng lên hàng đầu với tư cách là một đảng độc lập, nhưng đồng thời nó cũng thách thức toàn thể nước Pháp tư sản. Cái mà nó đã giành được chính là cái cơ sở để đấu tranh cho cuộc giải phóng cách mạng của nó, chứ tuyệt nhiên không phải là bản thân cuộc giải phóng đó.
Trái lại, nền cộng hòa tháng Hai trước hết cần phải hoàn thiện ách thống trị của giai cấp tư sản, bằng cách đưa tất cả các giai cấp hữu sản vào trong chính quyền, bên cạnh bọn quý tộc tài chính. Đa số bọn đại địa chủ, tức là phái chính thống, đều được chế độ cộng hòa lôi ra khỏi cái tình trạng không có địa vị chính trị mà nền Quân chủ tháng Bảy đã bắt chúng phải chịu. Không phải vô cớ mà tờ "Gazette de France"[15]đã tiến hành cổ động cùng với những tờ báo của phái đối lập; và cũng không phải vô cớ mà La-rô-sơ-giắc-cơ-lanh, tại phiên họp ngày 24 tháng Hai của hạ nghị viện, đã tự xưng là người ủng hộ cách mạng. Nhờ quyền phổ thông đầu phiếu mà những kẻ sở hữu trên danh nghĩa, chiếm lại đa số trong nhân dân Pháp, tức là nông dân, đều được trao quyền định đoạt vận mệnh nước pháp. Cuối cùng, nền cộng hòa tháng Hai đã đem lại cho giai cấp tư sản quyền thống trị công khai vì nó đã đập tan cái ngai vàng mà đằng sau đó tư bản đã ẩn nấp.
Nếu trong những ngày tháng Bảy, công nhân đã đấu tranh giành nền quân chủ tư sản thì trong những ngày tháng Hai, công nhân đã đấu tranh giành nền cộng hòa tư sản. Nếu như nền Quân chủ tháng Bảy buộc phải tự tuyên bố là một nền quân chủ được trang trí bằng những thiết chế cộng hòa, thì nền cộng hòa tháng Hai cũng buộc phải tự tuyên bố là một nền cộng hòa được trang trí bằng những thiết chế xã hội. Giai cấp vô sản Pa-ri cũng đã giành được sự nhượng bộ đó.
Một công nhân, Mác-sơ, đã buộc chính phủ lâm thời vừa được thành lập phải ban bố sắc lệnh trong đó chính phủ cam kết đảm bảo cho những người lao động có công ăn việc làm để sinh sống, bảo đảm tìm việc làm cho mọi công dân, v.v.. Nhưng vài ngày sau, vì chính phủ lâm thời đã quên mất những lời hứa của mình và hình như đã hoàn toàn không chú ý gì tới giai cấp vô sản, nên một khối đông đảo gồm 20000 công nhân đã tiến đến tòa thị chính và hô tô: " Phải tổ chức công ăn việc làm! Phải thành lập một bộ lao động riêng!. Vạn bất đắc dĩ và sau nhiều cuộc thảo luận dài, chính phủ lâm thời đành phải lập ra một ủy ban chuyên môn thường trực có nhiệm vụ tìm cách cải thiện hoàn cảnh của các giai cấp cần lao. Uỷ ban đó gồm có các đại biểu của những phường hội thủ công nghiệp ở Pa-ri và do Lu-i Blăng và An-be làm chủ tịch. Cung điện Lúc-xăm-buốc được chọn làm nơi hội họp của uỷ ban. Như vậy là các đại biểu của giai cấp công nhân đều bị truất khỏi trụ sở của chính phủ lâm thời, còn bộ phận tư sản trong chính phủ này hoàn toàn nắm quyền lực nhà nước thực sự và chi phối công việc hành chính. Thế là bên cạnh các bộ tài chính, thương nghiệp, công trình công cộng, bên cạnh ngân hàng và sở giao dịch, được dựng lên một giáo đường xã hội chủ nghĩa, trong đó hai vị đại mục sư là Lu-i Blăng và An-be đảm nhiệm việc phát hiện ra đất thánh, tuyên bố kinh Phúc âm mới và kiếm công ăn việc làm cho giai cấp vô sản Pa-ri. Khác với mọi cơ quan quyền lực nhà nưóc trần thế, họ không có một ngân sách nào cả, không hề có một quyền hành pháp nào cả. Họ tất phải dùng cái đầu của mình để lật đổ các cột trụ của xã hội tư sản. Trong khi tại Cung điện Lúc-xăm-buốc người ta đi tìm hòn đá thần kỳ để biến kim loại thành vàng thì ở tòa thị chính, người ta lại đúc tiền thông dụng.
Và, tuy vậy, cần phải nói rằng những yêu sách của giai cấp vô sản Pa-ri, vì vượt quá phạm vi của nền cộng hòa tư sản, nên thật sự không thể có một hình thức tồn tại nào khác ngoài cái hình thức tồn tại lờ mờ của Uỷ ban Lúc-xăm-buốc.
Chính là cùng với giai cấp tư sản mà giai cấp công nhân đã làm cách mạng tháng Hai; giờ đây song song với giai cấp tư sản giai cấp công nhân đang tìm cách bảo vệ lợi ích của mình, cũng như chính là song song với cái đa số tư sản mà giai cấp công nhân đưa một công nhân vào ngay cả trong chính phủ lâm thời. Tổ chức lao động! Thì chính lao động làm thuê là tổ chức lao động hiện tại theo phương thức tư sản. Không có lao động làm thuê thì không có tư bản, không có giai cấp tư sản, không có xã hội tư sản. Một bộ lao động riêng? Các bộ tài chính, thương nghiệp, bộ các công trình công cộng, chả lẽ không phải là những bộ lao động của giai cấp tư sản đó sao? Song song với những bộ ấy thì bộ lao động của giai cấp vô sản chỉ là một bộ của sự bất lực, một bộ của những ước vọng hão huyền, một Uỷ ban Lúc-xăm-buốc mà thôi. Công nhân đã tin rằng sát cánh với giai cấp tư sản, họ có thể tự giải phóng mình, thì cũng vậy, họ tưởng rằng sát cánh với giai cấp tư sản ở các nước khác, họ có thể thực hiện được một cuộc cách mạng vô sản trong phạm vi dân tộc của nước Pháp. Song, những quan hệ sản xuất của nước Pháp là do nền ngoại thương của Pháp, địa vị của pháp trên thị trường thế giới và những luật lệ của thị trường đó quyết định. Vậy thử hỏi nước Pháp làm thế nào mà phá vỡ được những quan hệ sản xuất đó nếu không tiến hành một cuộc chiến tranh cách mạng ở châu âu, một cuộc chiến tranh sẽ tác động đến nước Anh, một nước đang thống trị thị trường thế giới?
Khi một giai cấp là đại biểu tập trung cho những lợi ích cách mạng của xã hội mà nổi dậy thì nó tìm thấy ngay lập tức rằng hoàn cảnh của chính nó là nội dung và lý do của hoạt động cách mạng của nó: tiêu diệt kẻ thù, thực hiện những biện pháp thích hợp với nhu cầu của cuộc đấu tranh, là chính những hậu quả của hành động của bản thân nó sẽ đẩy nó tiến xa hơn nữa. Nó không tiến hành môt cuộc nghiên cứu lý luận nào về nhiệm vụ của chính nó cả. Giai cấp công nhân Pháp chưa đạt được, đến chỗ đó nó chưa có khả năng thực hiện cuộc cách mạng của chính nó.
Nói chung, sự phát triển của giai cấp vô sản công nghiệp được quy định bởi sự phát triển của giai cấp tư sản công nghiệp. Chỉ có dưới sự thống trị của giai cấp này thì sự tồn tại của giai cấp vô sản công nghiệp mới có được một quy mô toàn quốc, khiến nó có thể nâng cuộc cách mạng của nó lên thành một cuộc cách mạng toàn quốc; chỉ có như thế thì bản thân giai cấp vô sản công nghiệp mới có thể tạo ra những tư liệu sản xuất hiện đại, tức là những thứ đều trở thành những phương tiện để thực hiện sự nghiệp giải phóng cách mạng của nó. Chỉ có sự thống trị của giai cấp tư sản công nghiệp là có thể nhổ hết được gốc rễ vật chất của xã hội phong kiến và san bằng miếng đất duy nhất trên đó môt cuộc cách mạng vô sản có thể thực hiện được. Trên toàn lục địa châu âu, công nghiệp Pháp là nền công nghiệp phát triển hơn hết, và giai cấp tư sản Pháp cũng là giai cấp tư sản phát triển hơn hết về phương diện cách mạng. Nhưng phải chăng cuộc cách mạng tháng Hai đã chẳng trực tiếp chống lại bọn quý tộc tài chính đó sao. Sự thật đó chứng minh rằng giai cấp tư sản công nghiệp đã thống trị ở Pháp. Giai cấp tư sản công nghiệp chỉ có thể thống trị được ở nơi nào mà công nghiệp hiện đại đã nhào nặn theo cách thức của nó tất cả những quan hệ chiếm hữu; và công nghiệp chỉ có thể có đựợc cái quyền lực ấy ở chỗ nào mà nó đã giành được thị trường thế giới, vì giới hạn quốc gia không đủ cho nó phát triển. Thế mà công nghiệp Pháp thì phần lớn chỉ nhờ vào một chế độ thuế quan bảo hộ đã ít nhiều có những sự thay đổi, mới có thể làm chủ được thị trường trong nước. Cho nên, nếu như trong thời kỳ cách mạng ở Pa-ri, giai cấp vô sản Pháp có được một quyền lực thực sự và một ảnh hưởng thực sự khuyến khích nó đẩy cuộc tấn công của nó vượt ra ngoài những khả năng của nó thì ở các địa phương khác của nước Pháp, nó lại tập trung ở một vài nơi rải rác, ở đó, công nghiệp được tập trung và nó dường như hoàn toàn mất hút trong số nông dân và tiểu tư sản đông hơn. ở Pháp, cuộc đấu tranh chống tư bản, dưới hình thức hiện đại phát triển của nó, đã tới điểm tột cùng của nó tức là cuộc đấu tranh giữa công nhân làm thuê trong công nghiệp với nhà tư sản công nghiệp, đang còn là một hiện tượng cục bộ. Cuộc đấu tranh đó, sau những ngày cách mạng tháng Hai, lại càng không thể mang lại cho cách mạng một tính chất toàn quốc bởi vì lúc bấy giờ, cuộc đấu tranh chống những phương thức bóc lột thấp của tư bản, tức là cuộc đấu tranh của nông dân chống chế độ cho vay nặng lãi và chế độ cầm cố, cuộc đấu tranh của người tiểu tư sản chống thương nhân lớn, chủ ngân hàng và chủ xưởng, tóm lại là chống nạn phá sản, đang còn bị che lấp trong cuộc tổng khởi nghĩa chống bọn quý tộc tài chính nói chung. Cho nên rất dễ hiểu rằng giai cấp vô sản của Pa-ri đã tìm cách bảo vệ lợi ích của mình song song với lợi ích của giai cấp tư sản, chứ không nêu lợi ích của mình như là lợi ích cách mạng của bản thân xã hội, và giai cấp vô sản Pa-ri đã hạ lá cờ đỏ xuống trước lá cờ tam tài[16]. Công nhân Pháp không thể tiến lên được một bước nào và cũng không thể đụng đến một sợi tóc nào của chế độ tư sản, trước khi đông đảo nhân dân đứng giữa giai cấp vô sản và giai cấp tư sản, tức là nông dân và giai cấp tiểu tư sản, nổi dậy chống chế độ tư sản, chống sự thống trị của tư bản chưa bị tiến trình của cách mạng buộc phải đi theo những người vô sản, coi là đội tiền phong của mình. Công nhân chỉ có thể mua được thắng lợi đó bằng sự thất bại ghê gớm hồi tháng Sáu mà thôi.
Rút cục lại, công lao của cái Uỷ ban Lúc-xăm-buốc do công nhân Pa-ri sáng tạo ra ấy là đã từ trên một diễn đàn châu âu vạch ra cái bí mật của cách mạng của thế kỷ XIX: sự giải phóng giai cấp vô sản. Tờ "Moniteur"[17]) đã bị bẽ mặt khi nó phải chính thức truyền bá những "lời ngông cuồng vô lý" từ trước đến nay vẫn nằm chết trong những ngụy kinh của những người xã hội chủ nghĩa và chỉ thỉnh thoảng mới lọt đến tai giai cấp tư sản như những câu chuyện hoang đường xa xôi nửa đáng sợ, nửa đáng buồn cười nào đó mà thôi. Châu âu bị đánh thức dậy một cách đột ngột, lấy làm kinh ngạc về giấc ngủ tư sản của mình. Như vậy là trong quan niệm của những người vô sản thường hay lẫn lộn bọn quý tộc tài chính với giai cấp tư sản; trong trí tưởng tượng của những người cộng hòa trung thực, phủ nhận ngay cả đến sự tồn tại của các giai cấp hoặc nhiều lắm cũng chỉ thừa nhận giai cấp là một sản phẩm của nền quân chủ lập hiến mà thôi; trong những câu nói giả nhân giả nghĩa của các phe phái tư sản từ trước đến nay vẫn bị gạt ra khỏi chính quyền, thì sự thống trị của giai cấp tư sản đã bị xóa bỏ cùng với việc thiết lập nền cộng hòa. Lúc bấy giờ, tất cả bọn bảo hoàng đều biến thành những người cộng hòa, còn tất cả những tên triệu phú ở Pa-ri thì biến thành công nhân. Cái danh từ thích ứng với sự xóa bỏ một cách tưởng tượng như vậy những quan hệ giai cấp là fratemité, tức là sự thân thiện phổ biến và tinh thần bác ái phổ biến. Tóm lại, cái thái độ nhu nhược không muốn thừa nhận những đối kháng giai cấp; cái lối điều hòa một cách tình cảm những lợi ích giai cấp mâu thuẫn nhau, cái ảo tưởng muốn vượt lên trên đấu tranh giai cấp, đó là fraterité, là khẩu hiệu thật sự của cuộc cách mạng tháng Hai. Đó chẳng qua chỉ là do một sự hiểu lầm nên mới có sự phân chia thành giai cấp, và ngày 24 tháng Hai, La-mác-tin đã gọi chính phủ lâm thời là :"un gouvemement qui suspende ce malentendu terrible qui exste entre les différentes classes"[18]. Giai cấp vô sản Pa-ri đã tự để cho mình rơi vào bầu không khí say sưa bác ái một cách độ lượng ấy.
Về phía mình thì chính phủ lâm thời, một khi đã phải tuyên bố thành lập nền cộng hòa liền tìm đủ mọi cách để làm cho nền cộng hòa đó là có thể thừa nhận được đối với giai cấp tư sản và các tỉnh. Những thủ đoạn khủng bố đẫm máu của nền cộng hòa Pháp thứ nhất được phủ nhận bằng việc xóa bỏ án tử hình đối với những tội chính trị; báo chỉ được mở rộng ra cho mọi người được tự do phát biểu ý kiến; quân đội, tòa án và các cơ quan hành chính, trừ một vài ngoại lệ, vẫn nằm trong tay những vị quyền cao chức trọng trước kia; không có một kẻ tội phạm lớn nào trong thời kỳ Quân chủ tháng Bảy bị đem ra xử cả. Bọn cộng hòa tư sản của tờ "National" chơi cái trò thay những danh hiệu và trang phục của nền Quân chủ bằng những danh hiệu và trang phục của nền cộng hòa cũ. Đối với họ, nền cộng hòa chẳng qua chỉ là một bộ trang phục khiêu vũ mới của xã hội tư sản cũ mà thôi. Nền cộng hòa trẻ tuổi cho rằng thành tích chủ yếu của nó là ở chỗ nó đã tìm cách không làm cho ai khiếp sợ cả, hay nói đúng hơn làm chính bản thân mình luôn luôn phải sợ hãi, và dùng sự độ lượng và sự bất đề kháng để đoạt lấy quyền tồn tại và để tước vũ khí kẻ địch. Đối với những giai cấp có đặc quyền ở trong nước và đối với những cường quốc chuyên chế ở ngoài nước thì người ta công bố rõ ràng bản chất của nền cộng hòa là yêu hòa bình, rằng khẩu hiệu của nó là sống và để người khác cùng sống. Đúng vào thời gian này, ít lâu sau cuộc cách mạng tháng Hai, nhân dân Đức, Ba Lan, áo, Hung-ga-ri, I-ta-lia, đều đã nổi dậy, tùy theo hoàn cảnh của mỗi nước. Nước Nga và nước Anh thì chưa chuẩn bị xong vì bản thân nước Anh bị phong trào bao trùm và nước Nga thì hoảng sợ trước phong trào này. Thế là nền cộng hòa không gặp một dân tộc thù địch nào ở trước mặt mình cả. Như vậy là không có những việc rắc rối đối ngoại quan trọng nào có thể nhen nhóm lại những năng lực hoạt động, có thể đẩy nhanh quá trình cách mạng, có thể thúc đẩy chính phủ lâm thời tiến lên phía trước hoặc quẳng nó đi. Giai cấp vô sản Pa-ri coi nền cộng hòa là con đẻ của mình cho nên tất nhiên nó hoan nghênh bất cứ một hành động nào của chính phủ lâm thời cho phép chính phủ ấy dễ dàng củng cố địa vị của mình trong xã hội tư sản. Nó ngoan ngoãn để cho Cô-si-đi-e sử dụng mình trong các hoạt động cảnh sát để bảo vệ tài sản tư hữu ở Pa-ri cũng như đã để cho Lu-i Blăng hòa giải những cuộc xung đột về tiền công giữa thợ và chủ. Trước con mắt của châu âu, nó coi việc bảo toàn danh dự tư sản không bị hoen ố của nền cộng hòa là một point d'honneur[19]) của nó.
Nền cộng hòa không gặp một sự phản kháng nào cả ở trong nước lẫn ở ngoài nước. Đó là điều đã khiến cho nó bị mất hết vũ khí. Nhiệm vụ của nó giờ đây không còn là dùng biện pháp cách mạng để cải tạo thế giới nữa; nhiệm vụ của nó chỉ còn là làm sao thích ứng được với những điều kiện của xã hội tư sản mà thôi. Còn như chính phủ lâm thời đã ra tay giải quyết nhiệm vụ ấy một cách cuồng nhiệt như thế nào, thì không có gì chứng minh điều đó một cách hùng hồn hơn là những biện pháp tài chính mà nó đã áp dụng.
Dĩ nhiên là tín dụng quốc gia và tín dụng tư nhân đều bị lung lay. Tín dụng quốc gia là dựa trên lòng tin rằng nhà nước chịu để cho bọn tài chính - cho vay nặng lãi bóc lột. Nhưng nhà nước cũ đã không còn nữa, mà cách mạng thì trước hết lại là nhằm chống lại bọn quý tộc tài chính. Những chấn động của cuộc khủng hoảng thương nghiệp vừa rồi ở châu âu vẫn chưa chấm dứt. Những cuộc phá sản vẫn còn nối tiếp nhau xảy ra.
Như vậy là trước khi nổ ra cách mạng tháng Hai, tín dụng tư nhân đã bị tê liệt, lưu thông hàng hóa đã chậm lại, sản xuất đã bị đình trệ. Khủng hoảng cách mạng càng tăng cường khủng hoảng thương nghiệp. Nếu tín dụng tư nhân dựa vào sự tin tưởng rằng toàn bộ quan hệ sản xuất tư sản và toàn bộ chế độ tư sản đều được giữ nguyên vẹn và không thể bị xâm phạm thì một cuộc cách mạng đe dọa chính cơ sở của nền sản xuất tư sản, sự nô dịch giai cấp tư sản về kinh tế, của cuộc cách mạng đem con quái vật Lúc-xăm-buốc đối lập với sở giao dịch, - một cuộc cách mạng như thế sẽ tác động như thế nào đến tín dụng tư nhân? Giai cấp vô sản nổi dậy tức là tín dụng tư sản bị xóa bỏ, vì đó là sự xóa bỏ nền sản xuất và chế độ tư sản. Tín dụng quốc gia và tín dụng tư nhân là hàn thử biểu kinh tế để đo cường độ của một cuộc cách mạng. Tín dụng càng hạ xuống bao nhiêu thì nhiệt tình và sức sáng tạo của cách mạng càng lên cao bấy nhiêu.
Chính phủ lâm thời muốn tước bỏ cái bề ngoài phản tư sản của nền cộng hòa đi. Bởi vậy, trước hết nó cần phải đảm bảo giá trị trao đổi của hình thức nhà nước mới này, phải đảm bảo thị giá của nó tại sở giao dịch. Thị giá của nền cộng hòa ở sở giao dịch mà lên cao thì tự nhiên là tín dụng tư nhân cũng lại lên cao.
Để loại bỏ cho đến cả sự nghi ngờ rằng dường như nền cộng hòa không muốn hoặc không thể thanh toán được những khoản nợ do nền quân chủ trước kia để lại, để gây lại sự tín nhiệm vào đạo đức tư sản và khả năng thanh toán của nền cộng hòa, chính phủ lâm thời đã dùng một lối khoa trương thanh thế vừa ấu trĩ vừa hèn hạ. Trước khi đến hạn trả nợ theo như pháp luật quy định chính phủ lâm thời đã trả cho bọn chủ nợ của nhà nước những loại lợi tức của những công trái lãi 5%, 4,5% và 4%. Tính gan góc và lòng tin của các nhà tư bản lại đột nhiên trỗi dậy khi họ thấy chính phủ lâm thời đang vội vã lo lắng tìm cách để mua được sự tin cậy của ho.
Dĩ nhiên là tình trạng khốn quẫn về tài chính của chính phủ lâm thời không giảm bớt được chút nào khi nó dùng cái trò diễn kịch nói trên đã ngốn sạch cả khoản dự trữ tiền mặt của nó.
Không thể che dấu tình trạng khốn quẫn về tài chính ấy lâu hơn nữa và chính là những người tiểu tư sản, những người phục dịch và công nhân phải nai lưng ra trả tiền cho sự bất ngờ thú vị mà người ta đã dành cho bọn chủ nợ của nhà nước.
Chính phủ tuyên bố rằng những sổ tiết kiệm chỉ được nhận tiền mặt không quá 100 phrăng. Những khoản tiền gửi ở quỹ tiết kiệm đều bị tịch thu và được chuyển, theo lệnh của chính phủ, thành quốc trái không hoàn lại. Người tiểu tư sản, vốn đã lâm vào tình cảnh khá cùng khốn, đâm ra căm phẫn đối với nền cộng hòa về việc làm đó. Thay cho những quyển sổ tiết kiệm, anh ta phải nhận những phiếu quốc trái mà anh ta buộc lòng phải đem bán ở sở giao dịch và do đó bị rơi luôn vào tay bọn cho vay cắt cổ ở sở giao dịch, tức là những kẻ mà anh ta đã chống lại bằng cuộc cách mạng tháng Hai.
Bọn quý tộc tài chính nắm quyền thống trị dưới thời Quân chủ tháng Bảy, coi ngân hàng là thánh đường của mình. Sở giao dịch chi phối tín dụng quốc gia, còn ngân hàng thì chi phối tín dụng thương
Cách mạng tháng Hai không những trực tiếp đe dọa nền thống trị của ngân hàng mà còn trực tiếp đe dọa sự tồn tại của ngân hàng nữa, cho nên ngay từ đầu, ngân hàng đã ra sức làm cho nền cộng hòa mất tín nhiệm, bằng cách áp dụng một cách phổ biến việc đình chỉ tín dụng. Đột nhiên, nó đình chỉ mọi tín dụng cho các chủ ngân hàng, các chủ xưởng, các nhà buôn. Vì cái mưu kế đó không gây ra được ngay một cuộc phản cách mạng nào, nên tất nhiên là nó lại đập trở lại chính bản thân ngân hàng. Các nhà tư bản liền rút hết tiền gửi trong các kho của ngân hàng. Những người có giấy bạc ngân hàng đều đổ xô đến ngân hàng để đổi lấy vàng và bạc.
Không cần phải dùng đến bạo lực, chính phủ lâm thời đã có thể đẩy một cách hoàn toàn hợp pháp ngân hàng đến chỗ bị phá sản; chính phủ chỉ cần giữ thái độ tiêu cực và bỏ mặc ngân hàng xoay xở lấy. Sự phá sản của ngân hàng là một trận hồng thủy quét sạch khối đất Pháp trong nháy mắt bọn quý tộc tài chính, kẻ thù có thế lực nhất và nguy hiểm nhất của nền cộng hòa, cái bệ vàng của nền Quân chủ tháng Bảy. Một khi ngân hàng đã bị phá sản thì chính bản thân giai cấp tư sản buộc phải coi việc chính phủ lập ra một ngân hàng quốc gia và đặt tín dụng quốc gia dưới quyền kiểm soát của nhà nước là một hành động tuyệt vọng cuối cùng để cứu vãn tình thế.
Nhưng trái lai, chính phủ lâm thời lại quy định một thị giá cưỡng bách cho giấy bạc ngân hàng. Không phải chỉ như vậy mà thôi. Nó còn biến tất cả những ngân hàng ở các tỉnh thành những chi nhánh của Ngân hàng Pháp, do vậy, khiến cho ngân hàng này có thể bủa mạng lưới của nó khắp cả nước. Về sau, để bảo đảm cho những món nợ nó vay của ngân hàng ấy, chính phủ lâm thời đã đem cầm cho nó những khu rừng thuộc nhà nước. Như vậy là cuộc cách mạng tháng Hai đã trực tiếp củng cố và mở rộng sự thống trị của ngân hàng, sự thống trị mà nó cần phải lật đổ.
Trong khi đó, chính phủ lâm thời lại quằn quại dưới gánh nặng của một nền tài chính ngày càng thiếu hụt. Chính phủ ấy đã đi van xin mọi người nên vì lòng yêu nước mà hy sinh, nhưng không đạt được kết quả gì. Chỉ có công nhân là bố thí cho nó. Nó phải dùng đến một thủ đoạn dũng cảm, tức là ban hành một thứ thuế mới. Nhưng đánh thuế vào ai? Vào những con chó sói ở Sở giao dịch, bọn trùm ngân hàng, bọn chủ nợ của nhà nước, bọn thực lợi, bọn chủ xí nghiệp công nghiệp chăng? Nhưng bằng cách đó không thể tranh thủ được sự đồng tình của giai cấp tư sản đối với nền cộng hòa. Làm như vậy thì, một mặt, làm nguy hại đến tín dụng của nhà nước và tín dụng của thương nghiệp, những tín dụng mà mặt khác, người ta lại phải dùng mọi thủ đoạn nhục nhã và những hy sinh to lớn biết bao để giành cho kỳ được. Nhưng phải có một kẻ nào bỏ tiền túi ra chứ. Ai sẽ là người bị hy sinh cho tín dụng tư sản? Người đó là Jacques le bonhomme[20], tức là anh nông dân.
Chính phủ lâm thời đặt ra thứ thuế phụ thu 45 xăng-tim cho mỗi phrăng của bốn khoản thuế trực thu. Báo chí của chính phủ tìm cách làm cho giai cấp vô sản Pa-ri lầm tưởng rằng thuế phụ thu đó chủ yếu sẽ đánh vào bọn đại địa chủ, những kẻ đã được nền phục tích cho hưởng số tiền bồi thường một tỷ phrăng[21]. Nhưng thực ra, thuế đó trước hết là đánh vào giai cấp nông dân, tức là đánh vào đại đa số nhân dân Pháp. Chính nông dân là những người phải gánh chịu những chi phí của cuộc cách mạng tháng Hai, chính họ tạo thành đội quân chủ lực của thế lực phản cách mạng. Thuế 45 xăng-tim là một vấn đề sống còn đối với nông dân Pháp, họ đã biến thứ thuế đó thành vấn đề sinh tử đối với nền cộng hòa. Từ đấy trở đi, đối với người nông dân Pháp thì nền cộng hòa là khoản thuế 45 xăng-tim, và nông dân coi giai cấp vô sản Pa-ri là kẻ tiêu xài phung phí đã hưởng lạc bằng tiền của nông dân.
Trước kia, cuộc cách mạng 1789 đã bắt đầu bằng việc giải phóng nông dân khỏi gánh nặng những đảm phụ phong kiến, còn bây giờ, cuộc cách mạng 1848 lại mở đầu bằng việc ban hành một thứ thuế mới đánh vào nông dân để khỏi làm nguy hại đến tư bản và để đảm bảo hoạt động của bộ máy nhà nước của tư bản.
Cái phương pháp độc nhất mà chính phủ lâm thời có thể dùng để gạt bỏ được tất cả những trở ngại đó và kéo nhà nước ra khỏi con đường cũ của nó, đó là tuyên bố nhà nước bị phá sản. Người ta còn nhớ rằng ngay sau đó, trước Quốc hội, Lơ-đruy-Rô-lanh đã tỏ vẻ bất bình một cách đức độ như thế nào khi ông ta tuyên bố bác bỏ kiến nghị đó của Phun-đơ, một tên cho vay cắt cổ ở thị trường chứng khoán giờ đây là bộ trưởng Bộ tài chính Pháp. Phunđơ đã trao cho ông ta quả táo của cây nhận thức[22]).
Công nhận những kỳ phiếu mà xã hội tư sản cũ buộc nhà nước phải trả, tức là chính phủ lâm thời đã chịu sự chi phối của xã hội ấy. Chính phủ lâm thời đã trở thành con nợ túng thiếu của xã hội tư sản, chứ không phải là một chủ nợ đáng sợ đang có quyền thu hồi của giai cấp tư sản những khoản nợ cách mạng từ bao nhiêu năm về trước. Chính phủ lâm thời cần phải củng cố những quan hệ tư sản đang bị lung lay để làm tròn những nghĩa vụ mà chỉ trong phạm vi những quan hệ đó nó mới có thể hoàn thành được. Tín dụng trở thành một điều kiện sống còn của chính phủ đó, còn bao nhiêu những sự nhượng bộ, những lời hứa hẹn với giai cấp vô sản đều trở thành bấy nhiêu xiềng xích cần phải đập tan bằng bất kỳ giá nào. Việc giải phóng công nhân, dù chỉ là một lờinói suông thôi, cũng trở thành một mối nguy hiểm không thể dung thứ đối với nền cộng hòa mới, vì yêu sách đó luôn luôn là việc chống lại sự khôi phục chế độ tín dụng, một chế độ dựa vào sự thừa nhận một cách vững chắc và không gì lay chuyển được những quan hệ kinh tế có tính chất giai cấp hiện tồn. Cho nên cần phải dứt khoát với công nhân thôi.
Cách mạng tháng Hai đã đẩy quân đội ra khỏi Pa-ri. Đội cận vệ quốc gia, tức là giai cấp tư sản trong các sắc thái khác nhau của nó, là lực lượng quân sự duy nhất. Song đội cận vệ ấy cảm thấy rằng một mình nó không thể đối phó nổi với giai cấp vô sản. Vả lại, nó buộc phải mở rộng dần dần hàng ngũ của nó, phần nào tiếp nhận những phần tử vô sản vũ trang vào trong hàng ngũ của nó tuy rằng nó đã chống đối hết sức kịch liệt việc đó, đã gây ra mọi thứ trở ngại cho việc đó. Như vậy là chỉ có một lối thoát duy nhất: đem một bộ phận này của những người vô sản đối lập với bộ phận kia.
Nhằm mục đích ấy, chính phủ lâm thời đã thành lập 24 tiểu đoàn cận vệ lưu động, mỗi tiểu đoàn 1000 người, gồm những thanh niên từ 15 đến 20 tuổi. Phần đông họ thuộc tầng lớp vô sản lưu manh; ở tất cả các thành phố lớn, họ là đám người khác hẳn với giai cấp vô sản công nghiệp, là miếng đất ươm những kẻ trộm cắp và những kẻ tội phạm đủ loại, những kẻ sống bằng cơm thừa canh cặn của xã hội, những kẻ không nghề nghiệp rõ ràng, những kẻ du đãng - những gens sans feu et sans aveu, khác nhau tùy theo trình độ văn hóa cao hay thấp của dân tộc mình, nhưng bất cứ lúc nào và ở đâu cũng giữ cái tính chất lat-xa-rô-ni[23]. Vì chính phủ lâm thời tuyển mộ họ trong lứa tuổi rất trẻ, cho nên họ có tính chất rất không ổn định, có khả năng lập những thành tích hết sức anh dũng và hy sinh đầy nhiệt tình, nhưng đồng thời cũng có thể có những hành vi cướp bóc hết sức xấu xa và tính vụ lợi hết sức đê tiện. Chính phủ lâm thời trả cho họ mỗi ngày 1 phrăng 50 xăng-tim, nghĩa là mua họ. Nó cấp cho họ một bộ đồng phục riêng biệt, khiến cho bề ngoài, họ khác với những công nhân mặc áo bludơ. Những chỉ huy của họ thì hoặc là những sĩ quan trong quân đội thường trực mà người ta điều đến cho họ, hoặc là do họ tự bầu ra trong số những thanh niên con em các nhà tư sản, là những kẻ quyến rũ họ bằng những lời cổ vũ hy sinh cho tổ quốc và trung thành với nền cộng hòa.
Như vậy là đối mặt với giai cấp vô sản Pa-ri có một đạo quân tuyển mộ ngay trong hàng ngũ của chính họ, gồm 24000 người, trẻ, khỏe, đầy gan dạ. Giai cấp vô sản "hoan hô" đội cận vệ lưu động trong các cuộc diễu hành của đội quân này trên các đường phố Pa-ri. Giai cấp vô sản coi họ là những chiến sĩ tiền phong của mình trên các chiến lũy, coi họ là đội cận vệ vô sản đối lập với đội cận vệ quốc gia của giai cấp tư sản. Sai lầm ấy có thể dung thứ được.
Song song với đội cận vệ lưu động, chính phủ còn quyết định tập hợp chung quanh mình một đạo quân công nhân công nghiệp nữa. Hàng chục vạn công nhân bị khủng hoảng và cách mạng ném ra ngoài đường, đã được viên bộ trưởng Ma-ri tuyển mộ vào những cái gọi là công xưởng quốc gia. Cái tên gọi hoa mỹ đó chẳng qua chỉ là để che đậy việc sử dụng công nhân vào những công việc đào đất, tẻ ngắt, vô vị, không có tính chất sản xuất, với một số tiền công là 23 xu. Những công xưởng quốc gia ấy chỉ là những trại lao động[24]) lộ thiên như kiểu của Anh chứ chẳng có gì khác. Bằng những công xưởng đó, chính phủ lâm thời tưởng là đã thành lập được một đạo quân vô sản thứ hai để chống lại chính ngay công nhân. Lần này, giai cấp tư sản đã lầm về những công xưởng quốc gia, cũng như công nhân đã lầm về đội cận vệ lưu động. Giai cấp tư sản đã tạo ra một đạo quân bạo động.
Nhưng có một mục đích đã đạt được.
Công xưởng quốc gia, đó là tên gọi của những công xưởng nhân dân mà Lu-i Blăng đã tán dương ở Cung điện Lúc-xăm-buốc. Những công xưởng của Ma-ri, được nghĩ ra trái ngược trực tiếp với kế hoạch được vạch ra tại Cung điện Lúc-xăm-buốc, nhưng vì trùng tên, nên thường dẫn đến những tình tiết gây ra những sự hiểu lầm xứng danh với những bọn gia thần trong hài kịch Tây Ban Nha. Chính bản thân chính phủ lâm thời đã ngấm ngầm tung ra cái tin đồn rằng những công xưởng quốc gia đó là một phát minh của Lu-i Blăng, điều đó càng có vẻ đáng tin hơn nữa vì Lu-i Blăng, người chủ trương xây dựng những công xưởng quốc gia lại là một ủy viên trong chính phủ lâm thời. Trong sự lẫn lộn mà giai cấp tư sản Pa-ri đã nửa ngây thơ, nửa cố ý gây ra như thế, trong dư luận mà người ta đã nuôi dưỡng một cách giả tạo ở Pháp và ở châu âu, thì những trại lao động ấy là bước đầu thực hiện chủ nghĩa xã hội mà người ta đem bêu diếu cùng với những trại lao động đó.
Nếu không phải bằng nội dung của chúng, thì cũng bằng tên gọi của chúng, những công xưởng quốc gia đã thể hiện cụ thể sự phản kháng của giai cấp vô sản chống lại nền công nghiệp tư sản, chống lại chế độ tín dụng tư sản và chống lại nền cộng hòa tư sản. Cho nên tất cả sự căm thù của giai cấp tư sản đều trút lên những xưởng ấy. Giai cấp tư sản cũng đồng thời nhận thấy đối tượng tấn công của nó là những xưởng ấy, một khi nó đã khá vững mạnh để có thể công khai cắt đứt với những ảo tưởng về cuộc cách mạng tháng Hai. Đồng thời, tất cả sự bực bội và căm ghét của những người tiểu tư sản đều chĩa cả vào những công xưởng quốc gia đó, vào cái mục tiêu chung đó. Họ thật sự tức giận khi tính toán những số tiền mà những gã vô sản ăn hại này đã nuốt chửng mất, trong khi chính tình thế của họ đang ngày càng trở nên không thể nào chịu được nữa. Họ gầm gừ trong họng: một khoản tiền của nhà nước cấp cho cái có vẻ như là lao động ấy, chủ nghĩa xã hội thế đấy!. Họ cho rằng nguyên nhân gây ra cảnh khốn cùng của họ là các công xưởng quốc gia, là những câu tuyên bố văn hoa của Uỷ ban Lúc-xăm-buốc, là các cuộc tuần hành thị uy của công nhân ở Pa-ri và không có kẻ nào lại phản đối một cách cuồng nhiệt những cái gọi là âm mưu của những người cộng sản hơn là anh tiểu tư sản đang bị đẩy một cách tuyệt vọng đến miệng hố phá sản.
Như vậy là trong cuộc vật lộn sắp tới đây giữa giai cấp tư sản và giai cấp vô sản, thì giai cấp tư sản đã nắm trong tay tất cả những thuận lợi, tất cả những vị trí quyết định, tất cả những tầng lớp trung gian trong xã hội. Trong khi đó những làn sóng của cách mạng tháng Hai đang lan tràn khắp lục địa, mà mỗi kỳ thư mới đều mang tới một tin mới về cách mạng, khi thì ở nước I-ta-li-a, khi thì ở nước Đức, khi thì ở những miền đông nam xa xăm của châu âu và nuôi dưỡng tình trạng say xưa chung của nhân dân bằng cách không ngừng mang lại cho nhân dân những bằng chứng về một thắng lợi mà kết quả đã tuột khỏi tay họ rồi.
Ngày 17 tháng ba và ngày 16 tháng Tư đã diễn ra những trận giao chiến đầu tiên giữa những đồn tiền tiêu của cuộc đấu tranh giai cấp to lớn vẫn ấp ủ trong nội bộ nền cộng hòa tư sản.
Ngày 17 tháng Ba đã bộc lộ rõ hoàn cảnh không rõ ràng của giai cấp vô sản khiến cho họ không thể có một hành động nào kiên quyết được. Cuộc biểu tình thị uy của giai cấp vô sản lúc đầu là nhằm mục đích đưa chính phủ lâm thời trở lại con đường cách mạng, rồi tùy theo tình hình mà gạt bỏ những thành viên tư sản của chính phủ ấy, và buộc chính phủ phải hoãn ngày bầu cử vào Quốc hội và vào đội cận vệ quốc gia[25]). Nhưng ngày 16 tháng Ba, giai cấp tư sản, do đội cận vệ quốc gia đại biểu, đã tiến hành một cuộc biểu tình thị uy phản đối chính phủ lâm thời. Nó tiến về phía toà thị chính vừa đi vừa hô: "à bas Ledru-Rollin?"[26]. Và ngày 17 tháng Ba, nhân dân đã buộc phải hô: "Lơ-đruy-Rô-lanh muôn năm! Chính phủ lâm thời muôn năm!" Để chống lại giai cấp tư sản, nhân dân đã buộc phải đứng về phía nền cộng hòa tư sản mà họ thấy hình như đang ở trong tình trạng nguy hiểm. Họ đã củng cố lại chính phủ lâm thời chứ không chi phối chính phủ. Ngày 17 tháng Ba chuyển thành một tấn bi kịch, và vì ngày hôm đó giai cấp vô sản Pa-ri đã một lần nữa biểu thị lực lượng khổng lồ của mình, nên giai cấp tư sản, ở trong và ở ngoài chính phủ lâm thời, lại chỉ càng thêm quyết tâm đè bẹp giai cấp vô sản.
Ngày 16 tháng Tư là một sự hiểu lầm mà chính phủ lâm thời đã đồng mưu với giai cấp tư sản để tổ chức ra. Công nhân đã tụ họp đông đảo ở Quảng trường Mác-xơ và ở trường đua ngựa để chuẩn bị bầu ban tham mưu của đội cận vệ quốc gia. Bỗng nhiên, một tin đồn lan nhanh như chớp ra khắp Pa-ri rằng công nhân đã võ trang tập hợp ở Quảng trường Mác-xơ, dưới sự chỉ huy của Lu-i Blăng, Blăng-ki, Ca-bê và Ra-xpai để từ đó kéo về tòa thị chính, lật đổ chính phủ lâm thời và tuyên bố thành lập một chính phủ cộng sản. Người ta nổi kèn báo động. Sau này, Lơ-đruy-Rô-lanh, Ma-ra-xtơ và La-mác-tin tranh nhanh cái vinh dự đưa ra sáng kiến đó trước tiên; một giờ sau, 100000 người súng ống sẵn sàng đã có mặt, đội cận vệ quốc gia đã chiếm đóng khắp mọi chỗ trong tòa thị chính; khắp Pa-ri, đâu đâu cũng vang tiếng thét: Đả đảo bọn cộng sản! Đả đảo Lu-i Blăng, Blăng-ki, Ra-xpai và Ca-bê! các đoàn đại biểu lũ lượt kéo đến tỏ lòng trung thành với chính phủ lâm thời và tất cả đều sẵn sàng cứu tổ quốc và cứu xã hội. Cuối cùng, khi công nhân đến trước tòa thị chính để trao cho chính phủ lâm thời số tiền lạc quyên vì mục đích yêu nước đã thu được ở Quảng trường Mác-xơ, thì họ hết sức kinh ngạc được biết rằng giai cấp tư sản Pa-ri, trong một cuộc chiến đấu giả được bố trí cực kỳ thận trọng, đã chiến thắng được cái bóng của họ. Cuộc mưu hại khủng khiếp ngày 16 tháng Tư đã là một cái cớ để gọi quân đội về Pa-ri, đó chính là mục đích thật sự của tấn hài kịch đã được dựng lên một cách vụng về, cũng như của những cuộc biểu tình mang tính chất liên bang chủ nghĩa phản động ở các tỉnh.
Ngày 4 tháng Năm Quốc hội[27] do cuộc tổng tuyển cử bằng đầu phiếu trực tiếp bầu ra, đã nhóm họp. Quyền phổ thông đầu phiếu đã không có được cái phép thần thông như những người cộng hòa phái cũ đã gán cho nó. Những người này đã coi toàn thể nước Pháp, hay ít ra là đại đa số người Pháp, đều là những citoyens[28] có cùng những lợi ích như nhau, cùng một quan điểm như nhau, v.v. .Họ sùng bái nhân dân như thế đó. Nhưng cuộc tuyển cử đã chỉ cho thấy nhân dân thực sự, gồm những đại biểu của các giai cấp khác nhau, chứ không phải nhân dân tưởng tượng của họ. Chúng ta đã thấy rằng tại sao nông dân và những người tiểu tư sản đã phải bỏ phiếu dưới sự điều khiển của giai cấp tư sản đang hăm hở đấu tranh và của bọn đại địa chủ đang điên cuồng muốn phục tích. Nhưng nếu chế độ phổ thông đầu phiếu không phải là chiếc gậy thần kỳ mà những người cộng hòa chất phác đã từng nhầm tưởng, thì nó cũng có cái ý nghĩa khác vô cùng to lớn hơn là đã phát động được cuộc đấu tranh giai cấp, làm cho các tầng lớp trung đẳng của xã hội tư sản đã mau chóng mất hết những ảo tưởng và thất vọng của họ; nó đưa ngay một lúc tất cả các phe phái trong giai cấp, bóc lột lên cái đỉnh cao của nhà nước và do đó lột được cái mặt nạ lừa bịp của chúng; trong khi nền quân chủ với chế độ tuyển cử dựa trên thuế suất, chỉ làm mất tín nhiệm của một số những phe phái nhất định trong giai cấp tư sản, giấu những phe phái khác ở hậu trường và nhất luật khoác cho những phe phái này cái vòng hào quang là phe đối lập.
Trong Quốc hội lập hiến họp ngày 4 tháng Năm, phái cộng hòa tư sản, phái cộng hòa của tờ báo "National" đã chiếm ưu thế. Lúc đầu, bản thân phái chính thống và phái Oóc-lê-ăng cũng chỉ dám xuất đầu lộ diện dưới cái mặt nạ chủ nghĩa cộng hòa tư sản mà thôi. Lúc đó, chỉ với danh nghĩa của nền cộng hòa thì mới có thể phát động được cuộc đấu tranh chống giai cấp vô sản.
Từ ngày 4 tháng Năm chứ không phải từ ngày 25 tháng Hai, là ngày khởi đầu của nền cộng hòa, nghĩa là cái nền cộng hòa mà nhân dân Pháp thừa nhận; chứ không phải là nền cộng hòa mà giai cấp vô sản Pa-ri buộc chính phủ lâm thời phải nhận, không phải là nền cộng hòa có các thiết chế xã hội, không phải là cái ảo ảnh đã từng lởn vởn trước mắt những người đã chiến đấu trên các chiến lũy. Nền cộng hòa mà Quốc hội đã tuyên bố, nền cộng hòa duy nhất hợp pháp, không phải là một vũ khí cách mạng chống chế độ tư sản, mà đúng ra là sự thiết lập lại chế độ tư sản về mặt chính trị, là sự củng cố xã hội tư sản về mặt chính trị; nói tóm lại, tức là nền cộng hòa tư sản. Người ta đã lớn tiếng khẳng định nền cộng hòa đó trên diễn đàn của Quốc hội và tất cả các báo chí tư sản, cả của phái cộng hòa lẫn của phái chống cộng hòa, đều nhất tề hưởng ứng.
Chúng ta đã thấy rằng nền cộng hòa tháng Hai, trên thực tế, chỉ là một và chỉ có thể là một nền cộng hòa tư sản mà thôi; rằng mặt khác, dưới áp lực trực tiếp của giai cấp vô sản, chính phủ lâm thời đã buộc phải tuyên bố một nền cộng hòa có các thiết chế xã hội; rằng giai cấp vô sản Pa-ri vẫn chưa thể vượt ra ngoài khuôn khổ của nền cộng hòa tư sản bằng cách nào khác hơn là trong tư tưởng, trong trí tưởng tượng; rằng bất cứ ở đâu mà họ thật sự chuyển sang hành động thì họ đều phục vụ cho nền cộng hòa tư sản cả; rằng tất cả những lời hứa hẹn với giai cấp vô sản đều trở thành một sự nguy hại không thể chịu nổi đối với nền cộng hòa mới; rằng toàn bộ quá trình tồn tại của chính phủ lâm thời rút cục lại chỉ là một cuộc đấu tranh không ngừng chống những yêu sách của giai cấp vô sản.
Toàn thể nước Pháp mà Quốc hội là đại biểu, đã đứng ra xét xử giai cấp vô sản Pa-ri. Quốc hội đoạn tuyệt ngay với tất cả những ảo tưởng xã hội của cuộc cách mạng tháng Hai; nó dứt khoát tuyên bố nền cộng hòa tư sản và chỉ có nền cộng hòa tư sản mà thôi. Nó liền gạt ngay các đại biểu của giai cấp vô sản là Lu-i Blăng và An-be ra khỏi Uỷ ban chấp hành mà nó đã cử ra; nó đã bác bỏ đề nghị thành lập một bộ lao động riêng: nó vỗ tay như vũ bão để hoan nghênh lời tuyên bố của bộ trưởng Tơrêla: "Vấn đề hiện nay chỉ là đưa lao động trở về những điều kiện cũ của nó".
Nhưng không phải chỉ đến đó là xong đâu. Với sự giúp đỡ tiêu cực của giai cấp tư sản, công nhân đã giành được nền cộng hòa tháng Hai. Những người vô sản có quyền chính đáng tự coi mình là những người đã chiến thắng hồi tháng Hai và họ có những yêu cầu ngạo mạn của kẻ chiến thắng. Phải đánh bại họ ở ngoài đường phố; cần phải vạch cho họ thấy rằng họ sẽ ngã qụy nếu họ đấu tranh chống giai cấp tư sản, chứ không phải lên liên minh với giai cấp tư sản. Trước kia, nền cộng hòa tháng Hai với những sự nhượng bộ của nó trước những người xã hội chủ nghĩa, đã cần đến một cuộc chiến đấu của giai cấp vô sản liên minh với giai cấp tư sản để chống lại nền quân chủ, thì bây giờ cũng thế, cũng cần phải có một cuộc chiến đấu thứ hai nữa để cho nền cộng hòa thoát khỏi những sự nhượng bộ trước những người xã hội chủ nghĩa, để chính thức xác lập sự thống trị của nền cộng hòa tư sản. Giai cấp tư sản cần phải cầm vũ khí trong tay để gạt bỏ những yêu sách của giai cấp vô sản. Và chính thất bại hồi tháng Sáu chứ không phải là thắng lợi hồi tháng Hai đã khai sinh ra nền cộng hòa tư sản.
Giai cấp vô sản đã đẩy nhanh giờ phút quyết định, khi họ đột nhập vào quốc hội ngày 15 tháng Năm, để tìm cách khôi phục lại ảnh hưởng cách mạng của mình nhưng phí công vô ích và kết quả chỉ là đem nộp những lãnh tụ quả cảm của họ cho bọn cai ngục của giai cấp tư sản[29]. Il faut en finir! Phải chấm dứt tình hình này đi thôi! Bằng tiếng hô đó, Quốc hội đã tỏ rõ quyết tâm buộc giai cấp vô sản phải quyết chiến. Uỷ ban chấp hành công bố một loạt sắc lệnh có tính chất khiêu khích, như cấm tập họp, v.v.. Từ trên diễn đàn của Quốc hội lập hiến, người ta công khai đưa ra những lời khiêu khích, lăng mạ, chế giễu công nhân. Nhưng, như chúng ta đã biết, đối tượng công kích chủ yếu là những công xưởng quốc gia. Quốc hội lập hiến đã oai vệ vạch mặt chỉ tên những xưởng đó ra cho Uỷ ban chấp hành, và Uỷ ban này thì chỉ chờ đợi lúc nghe thấy cái kế hoạch của chính nó trở thành một mệnh lệnh của Quốc hội mà thôi.
Uỷ ban chấp hành đã bắt đầu bằng cách gây nhiều khó khăn hơn cho việc nhận vào làm việc trong các công xưởng quốc gia, thay tiền công hàng ngày bằng tiền công theo sản phẩm, đẩy tất cả những công nhân không phải sinh quán ở Pa-ri, đi Xô-lô-nhơ, mượn cớ là điều họ đến đó để đào đắp đất. Những công việc đào đắp này, trên thực tế, chỉ là một cách nói hoa mỹ để che đậy việc đuổi họ đi, đúng như lời các công nhân bị thất vọng trở về đã nói cho bạn bè họ biết. Sau hết, ngày 21 tháng Sáu, một sắc lệnh đã được đăng trên tờ "Moniteur", ra lệnh đuổi một cách tàn nhẫn tất cả các công nhân chưa vợ ra khỏi các công xưởng quốc gia hoặc là đưa họ vào quân đội. .
Công nhân không còn có đường nào để mà lựa chọn nữa: hoặc chịu chết đói, hoặc phải tiến hành đấu tranh. Ngày 22 tháng Sáu, họ đã đáp lại bằng một cuộc khởi nghĩa rất lớn, trong đó trận giao chiến lớn đầu tiên đã diễn ra giữa hai giai cấp đối lập trong xã hội hiện đại. Đó là cuộc đấu tranh để duy trì, hoặc để tiêu diệt chế độ tư sản. Tấm màn ngụy trang cho nền cộng hòa bị xé toang.
Người ta biết rằng công nhân không có lãnh tụ, không có kế hoạch hành động chung, không có phương tiện và hầu hết là không có vũ khí, thế mà với lòng dũng cảm và tài trí vô song, họ đã chống cự được trong suốt năm ngày với quân đội, với đội quân lưu động, với đội cận vệ quốc gia ở Pa-ri cũng như với đội cận vệ quốc gia ở các tỉnh đổ về. Người ta biết rằng giai cấp tư sản đã tự đền bù cho nó về những cơn khiếp sợ chí chết của nó, bằng một sự tàn bạo chưa từng thấy và đã giết hại hơn 3000 tù binh.
Những đại biểu chính thức của phái dân chủ Pháp đã bị nhiễm sâu cái hệ tư tưởng cộng hòa chủ nghĩa đến nỗi phải mấy tuần lễ sau họ mới bắt đầu nghi ngờ về ý nghĩa của trận chiến đấu hồi tháng Sáu. Họ như bị hôn mê vì khói thuốc súng trong đó cái nền cộng hòa tưởng tượng của họ đã tiêu tan mất.
Còn về cái ấn tượng trực tiếp mà sự thất bại mới hồi tháng Sáu đã gây ra cho chúng tôi thì chúng tôi xin phép độc giả được mô tả lại bằng một đoạn văn trên tờ "Neue Rheinische Zeitung: "Tàn tích chính thức cuối cùng của cuộc cách mạng tháng Hai, - tức là Uỷ ban chấp hành - đã tiêu tan như một ảo ảnh trước các sự biến khắc nghiệt; pháo hoa của La-mác-tin đã biến thành hỏa pháo của Ca-ve-nhắc. Fratemité, tình hữu ái giữa các giai cấp đối kháng nhau, trong đó giai cấp này bóc lột giai cấp kia, cái chữ fratemité đã được tuyên bố trong tháng Hai, được viết bằng chữ lớn trên mặt trước của các nhà ở Pa-ri, trên mỗi nhà tù, mỗi trại lính là như thế đấy. Biểu hiện thật sự, xác thực, phàm tục của nó là nội chiến, một cuộc nội chiến dưới hình thức khủng khiếp nhất của nó - tức là cuộc chiến tranh giữa lao động và tư bản. Tình hữu ái ấy đã rực cháy ở tất cả các cửa sổ của Pa-ri vào tối 25 tháng Sáu, khi Pa-ri của giai cấp tư sản sáng trưng ánh đèn, còn Pa-ri của giai cấp vô sản thì đang rực cháy, đổ máu và rên xiết. Tình hữu ái chỉ tiếp tục chừng nào mà lợi ích của giai cấp tư sản gắn với lợi ích của giai cấp vô sản.
Những nhà học giả khăng khăng bám lấy truyền thống cách mạng của năm 1793, những nhà khống luận xã hội chủ nghĩa đã vì nhân dân mà ngửa tay van xin giai cấp tư sản và được người ta cho phép thuyết giáo dài dòng và tự làm cho mình mất uy tín, chừng nào mà người ta còn cần phải ru ngủ con sư tử vô sản; bọn cộng hòa cần lập lại toàn bộ trật tự tư sản cũ, miễn là không có ngôi vua; phái quân chủ đối lập mong muốn thay đổi nội các thì ngẫu nhiên lại đứng trước sự sụp đổ của một dòng vua; phái chính thống không muốn thay đổi bộ áo mà chỉ muốn thay đổi kiểu áo , - đó là những bạn đồng minh của nhân dân trong cuộc cách mạng tháng Hai ...
Cuộc Cách mạng tháng Hai là một cuộc cách mạng đẹp, một cuộc cách mạng mà mọi người đều biểu đồng tình vì những mâu thuẫn đã bùng nổ lúc bấy giờ chống lại chính quyền nhà vua thì hãy còn ngủ yên bên cạnh nhau, trong trạng thái phôi thai, vì cuộc đấu tranh xã hội cấu thành bối cảnh của những mâu thuẫn ấy chỉ mới đạt tới một sự tồn tại mơ hồ, sự tồn tại của những câu chữ, những ngôn từ mà thôi. Ngược lại cuộc cách mạng tháng Sáu là một cuộc cánh mạng đáng ghê tởm, một cuộc cách mạng đáng ghét, bởi vì hành động đã thay thế cho lời nói, vì nền cộng hòa đã để lộ trần cái đầu của bản thân con quái vật ra, bằng cách vứt bỏ cái vương miện đã che chở và ngụy trang nó. Trật tự! Đó là khẩu hiệu chiến đấu của Ghi-dô! Trật tự! Đó là tiếng hô của Xê-ba-xti-a-ni, một phần tử theo Ghi-dô khi Vác-sa-va bị quân Nga chiếm. Trật tự! Đó là tiếng hô của Ca-ve-nhắc, tiếng vang tàn bạo của Quốc hội Pháp và của giai cấp tư sản cộng hòa. Trật tự! Đó là tiếng gầm của những phát súng đại bác của hắn đang xé mất thân thể của giai cấp vô sản. Từ năm l789, không có một cuộc Cách mạng nào trong vô số những cuộc cách mạng của giai cấp tư sản Pháp, đã làm phương hại đến trật tự cả, bởi vì tất cả những cuộc cách mạng này đều duy trì sự thống trị giai cấp, tình trạng nô lệ của công nhân, duy trì trật tự tư sản, dù cho hình thức chính trị của sự thống trị ấy và của tình trạng nô lệ ấy có luôn luôn thay đổi đi nữa. Tháng Sáu đã đụng tới trật tự ấy. Khốn khổ cho tháng Sáu!" ("Neue Rheinische Zeitung" ngày 29 tháng sáu 1848)[30].
Cách mạng tháng Sáu thật đáng tội chết! Châu âu cũng nhắc lại như vậy.
Chính giai cấp tư sản đã buộc giai cấp vô sản Pa-ri phải làm cuộc khởi nghĩa tháng Sáu. Nguyên điều đó đã quyết định sự thất bại của giai cấp vô sản. Không phải những nhu cầu trước mắt có ý thức của họ đã đẩy họ đến chỗ muốn dùng vũ lực để đánh đổ giai cấp tư sản; họ chưa đủ sức để làm nhiệm vụ đó. Tờ "Moniteur" đã buộc phải chính thức nói cho họ biết rằng bây giờ không còn là lúc mà nền cộng hòa thấy cần phải tôn trọng những ảo tưởng của họ nữa, và chỉ có sự thất bại mới làm cho họ tin vào cái sự thực là một sự cải thiện hết sức nhỏ trong đời sống của họ cũng vẫn là một điều không tưởng trong phạm vi nền cộng hòa tư sản, mà điều không tưởng này sẽ trở thành một trọng tội khi nó muốn được thực hiện. Những yêu sách của họ, cực đoan về hình thức, ngây thơ về nội dung và vẫn còn có tính chất tư sản, mà họ đã muốn cưỡng bức nền cộng hòa tháng Hai phải nhượng bộ, bây giờ được thay thế bằng một khẩu hiệu táo bạo, khẩu hiệu đấu tranh cách mạng: Lật đổ giai cấp tư sản! Chuyên chính của giai cấp công nhân!
Bằng cách biến cái phần mộ của mình thành cái nôi của nền cộng hòa tư sản, giai cấp vô sản đã buộc nền cộng hòa này phải xuất hiện nguyên hình là một nhà nước mà mục đích rõ rệt là duy trì mãi mãi sự thống trị của tư bản, duy trì mãi mãi sự nô lệ của lao động. Luôn luôn chăm chú nhìn vào kẻ thù đầy vết sẹo, không khoan nhượng và không thể đánh bại được, - không thể đánh bại được vì sự tồn tại của nó là điều kiện sống còn của chính bản thân giai cấp tư sản , - sự thống trị của giai cấp tư sản một khi thoát khỏi mọi trở ngại, buộc phải lập tức biến thành sự khủng bố của giai cấp tư sản . Một khi giai cấp vô sản đã tạm thời bị gạt ra khỏi vũ đài và một khi nền chuyên chính tư sản đã được chính thức thừa nhận, thì các tầng lớp trung đẳng trong xã hội tư sản, tức là tầng lớp tiểu tư sản và nông dân, chừng nào mà tình cảnh của họ càng trở nên nặng nề và sự đối lập của họ với giai cấp tư sản càng trở nên gay gắt, sẽ càng phải liên minh chặt chẽ với giai cấp vô sản. Cũng như trước kia các tầng lớp này coi sự phát triển của giai cấp vô sản là nguyên nhân của sự nghèo khổ của họ thì ngày nay cũng vậy, họ tất phải thừa nhận rằng nguyên nhân của sự nghèo khổ của họ là sự thất bại của giai cấp vô sản.
Khi cuộc khởi nghĩa tháng Sáu trên toàn lục địa làm tăng thêm nhận thức của giai cấp tư sản về vị trí của nó và khiến cho nó liên minh công khai với nền quân chủ phong kiến chống lại nhân dân, thì nạn nhân đầu tiên của sự liên minh đó là ai? Là bản thân giai cấp tư sản trên lục địa. Thất bại tháng Sáu đã không để cho giai cấp ấy củng cố được nền thống trị của nó và không để cho nó buộc nhân dân phải dừng lại, nửa vừa lòng, nửa bất mãn, ở giai đoạn thấp nhất của cuộc cách mạng tư sản.
Sau cùng, thất bại tháng Sáu đã vạch ra cho các cường quốc chuyên chế ở châu âu thấy điều bí mật là dù thế nào chăng nữa, nước Pháp cũng phải duy trì hòa bình với các nước láng giềng để có thể tiến hành cuộc nội chiến ở trong nước. Cho nên nhân dân các nước đã bắt đầu chiến đấu cho nền độc lập dân tộc của mình, đều bị rơi vào ách thống trị của các nước Nga, áo và Phổ; nhưng đồng thời, những cuộc cách mạng dân tộc ấy, những cuộc cách mạng mà sự thành bại tùy thuộc vào sự thành bại của cuộc cách mạng vô sản, đều đã mất cái tính chất tự chủ bề ngoài, mất tích chất độc lập của chúng đối với cuộc đại cách mạng xã hội. Người Hung-ga-ri, người Ba Lan, cũng như người I-ta-li-a đều không thể có tự do, nếu công nhân vẫn còn là nô lệ.
Sau hết, những thắng lợi của Liên minh thần thánh đã làm thay đổi tình thế ở châu âu đến nỗi mọi cuộc khởi nghĩa mới của giai cấp vô sản ở Pháp đều lập tức sẽ kéo theo một cuộc chiến tranh thế giới. Cuộc cách mạng mới ở Pháp sẽ buộc phải lập tức vượt ra ngoài phạm vi quốc gia và chiếm lấy vũ đài Châu âu, vũ đài duy nhất trên đó cuộc cách mạng xã hội của thế kỷ XIX có thể thắng lợi được.
Như vậy, chỉ có thất bại tháng Sáu mới tạo nên những điều kiện cho phép nước Pháp đóng vai kẻ thủ xướng ra cuộc các mạng Châu âu. Chỉ có đẫm máu của những người khởi nghĩa tháng Sáu thì ngọn cờ tam tài mới trở thành ngọn cờ của cách mạng Châu âu, ngọn cờ đỏ!
-----------
Chú thích
Tác phẩm của C. Mác "Đấu tranh giai cấp ở Pháp 1848 - 1850" được đãng thành một loại bài dưới nhan đề chung "Từ năm 1848 đến năm 1849" được viết dành riêng cho tạp chí "Neue Rheinische Zeitung. Politisch-okonomische Ruvue". Trong tác phẩm này, trên quan điểm của chủ nghĩa duy vật lịch sử, Mác giải thích toàn bộ thời kỳ lịch sử Pháp và đề xuất những luận điểm quan trọng nhất của sách lược cách mạng của giai cấp vô sản. Lúc đấy, tác phẩm được dự định viết thành 4 bài: "Thất bại tháng Sáu 1848", "Ngày 13 tháng Sáu 1849", "Hậu quả của sự kiện ngày 13 tháng Sáu đối với lục địa" và "Tình hình hiện nay ở Anh". Nhưng chỉ có 3 bài là được đăng trên những số 1, 2 và 3 của tạp chí: "Thất bại tháng Sáu 1848", "Ngày 13 tháng Sáu 1949" và "Những hậu quả của sự kiện ngày 13 tháng Sáu 1849". Những vấn đề về sự ảnh hưởng của các sự kiện tháng Sáu 1849 trên lục địa và về tình hình ở Anh đã được trình bày rõ trong các bài khác đãng trên tạp chí, đặc biệt là trong các bài điểm tình hình quốc tế do Mác và Ăng-ghen cùng viết. Năm 1895, tác phẩm "Đấu tranh giai cấp ở Pháp" đã được in riêng ở Béc-lin với lời tựa của Ph. Ăng-ghen. Trong tác phẩm này, ông đã bổ sung chương bốn, trong đó có các phần dành nói về các sự kiện ở Pháp: "Bài thứ ba điểm tình hình quốc tế" (xem tập này, tr. 609-614 và 621-635). Ăng-ghen gọi chương này là "Việc huỷ bỏ chế độ phổ thông đầu phiếu năm 1850"; ngày 13 tháng Hai 1895 ông viết cho R. Phi-sơ rằng chương bốn đó "là sự mang tính chất gián đoạn mà thôi". Lúc đó, nhan đề của ba chương đầu cũng được thay đổi: I. "Từ tháng Hai đến tháng Sáu 1848"; II. "Từ tháng Sáu 1848 đến ngày 13 tháng Sáu 1849"; III. "Từ ngày 13 tháng Sáu 1849 đến ngày 10 tháng Ba 1850". Trong lần xuất bản này, các nhan đề của ba chương đầu được đặt theo bài đăng trên tạp chí, chương bốn được đặt theo lần xuất bản năm 1895. - 15.
[1].Chơi chữ: "compère" có nghĩa là "cha đỡ đầu"; đồng thời cũng có nghĩa là: "kẻ đồng mưu hay đồng loã".
[2]. Cuộc khởi nghĩa ở Pa-ri ngày 5 và ngày 6 tháng Sáu 1832 được cánh tả đảng cộng hoà và những tổ chức cách mạng bí mật chuẩn bị, trong đó có cả Hội bạn dân; đám tang của tướng La-mác, người chống đối chính phủ Lu-i Phi-líp, là cái cớ dẫn đến khởi nghĩa. Những công nhân tham gia khởi nghĩa đã dựng lên hàng loạt chiến lũy và chống trả rất dũng cảm, kiên cường. Cuộc khởi nghĩa của công nhân ở Li-ông vào tháng Tư 1834 nổ ra dưới sự lãnh đạo của Hội nhân quyền và dân quyền - một tổ chức bí mật của phái cộng hòa, - đây là một trong những cuộc nổi dậy quần chúng đầu tiên của giai cấp vô sản Pháp. Cuộc khởi nghĩa được những người cộng hòa ở một vài thành phố khác, đặc biệt là ở Pa-ri ủng hộ và đã bị đàn áp dã man. Cuộc khởi nghĩa ngày 12 tháng Năm 1839 Pa-ri, trong đó những công nhân cách mạng giữ vai trò chủ yếu, được Hội các mùa, một tổ chức bí mật thuộc phái Cộng hòa - xã hội chủ nghĩa chuẩn bị, dưới sự lãnh đạo của O.Blăng-ki và A.Bác-be; cuộc khởi nghĩa đã bị quân đội và quân cận vệ quốc gia đánh bại . - 18
[3]. Những người được hưởng quyền bầu cử.
[4]. . Rô-bớc Ma-cơ là một kiểu người ranh mãnh, xảo quyệt được diễn viên Pháp nổi tiếng Phrê-đê-rích Le-mét lột tả và được lưu danh thiên cổ trong bức vẽ châm biếm của ô-nô-rê Đô-mi-ơ. Rô-bớc Ma-cơ là hình ảnh châm biếm nền thống trị của giới quý tộc tài chính trong thời kỳ chế độ Quân chủ tháng Bảy. - 21.
[5]. Quán cà phê thuộc loại mạt hạng
[6]. "Đả đảo bọn kẻ cắp to đầu! Đả đảo bọn sát nhân!"
[7]. "Triều đại Rốt- sin", "Bọn cho vay nặng lãi là những ông vua của thời đại".
[8]. Không chi một xu nào cho vinh quang!
[9]. Hoà bình với bất kỳ giá nào!
[10]. Đồng minh đặc biệt là đồng minh riêng của bảy bảng theo Thiên chúa giáo, chậm phát triển về kinh tế ở Thụy Sĩ, được thành lập vào năm 1843 với mục đích chống lại những cải tạo tư sản tiến bộ ở Thụy Sĩ và bảo vệ những đặc quyền của nhà thờ và của bọn giáo sĩ dòng Tên. Những mưu đồ phản động của Đồng minh đặc biệt đã bị phái cấp tiến tư sản và phái tự do chống lại, những phái này chiếm ưu thế trong số lớn các bang và trong nghi viện Thụy Sĩ vào giữa những năm 40. Nghị quyết của nghị viện liên bang Thuỵ Sĩ tháng Bảy 1847 và viêc giải tán Đồng minh đặc biệt là lý do khiến cho Đồng minh đặc biệt mở chiến sự chống lại các bang khác vào đầu tháng Mười một. Ngày 23 tháng Muời một 1847 quân đội của Đồng minh đặc biệt đã bị quân của chính phủ liên bang đánh bại trong thời kỳ Cuộc chiến tranh Đồng minh đặc biệt, những cuờng quốc Tây â u phản động tham gia Liên minh thần thánh trước kia, áo và Phổ - định can thiệp vào công việc của Thụy Sĩ để hỗ trợ cho Đồng minh đặc biệt. Để bảo vệ Đồng minh đặc biệt trên thực tế Ghi-dô đã giữ lập trường ủng hộ những cường quốc đó. - 22.
[11]. Sau khi thoả thuận với Nga và Phổ, áo đã thôn tính Cra-cốp ngày 11 tháng Mười một 1846. Cuộc chiến tranh của Đồng minh đặc biệt ở Thuỵ Sĩ diễn ra từ ngày 4 đến ngày 28 tháng Mười một 1847. Cuộc khởi nghĩa nghĩa Pa-léc-mô nổ ra vào ngày 12 tháng Giêng 1848; cuối tháng Giêng, quân đội của Na-plơ đã nã trọng pháo vào thành phố 9 ngày liền. (Chú thích của Ăng-ghen viết cho lần xuất bản năm 1895).
[12]. Mùa xuân năm 1847 tại vùng Buy-dan-xe (tỉnh Anh-đơ-rơ) đã nổ ra vụ cướp kho thực phẩm của bọn đầu cơ theo sáng kiến của những công nhân bị đói và của dân những làng lân cận; việc đó đã dẫn tới cuộc xô sát đẫm máu giữa dân chúng với quân đội. Những sự kiện xảy ra ở Buy-dan-xe đã tạo cơ hội cho chính phủ đàn áp dã man: bốn người tham gia trực tiếp bị kết án tử hình ngày 16 tháng Tư 1847, nhiều người khác bị kết án khổ sai. - 23.
[13]. "Le National" ("Báo dân tộc") - tờ báo Pháp, xuất bản tại Pa-ri từ năm 1830 đến năm 1851; là cơ quan ngôn luận của phái cộng hoà ôn hoà, tư sản. Ma-ra-xtơ, Ba-xti-đơ và Gác-ni-ê Pa-gie-xơ là những đại biểu nổi tiếng nhất của phái đó, có chân trong chính phủ lâm thời. - 13.
[14]. Nước Cộng hoà Pháp! Tự do, Bình đẳng, Bác ái!.
[15]."La Vazette de France" ("Báo nước Pháp") - tờ nhật báo xuất bản ở Pa-ri từ năm 1631; trong những năm bốn mươi của thế kỷ XIX là cơ quan ngôn luận của phái chính thống, những người ủng hộ việc khôi phục triều đại Buốc-bông. - 27.
[16]. Trong những ngày đầu tồn tại của chính phủ lâm thời, một vấn đề được đặt ra là lựa chọn quốc kỳ cho nền Cộng hoà Pháp. Những công nhân cách mạng Pa-ri yêu cầu quốc kỳ phải là lá cờ đỏ đã từng được kéo lên ở các khu công nhân ngoại ô Pa-ri trong cuộc khởi nghĩa tháng Sáu 1832. Các đại biểu của giai cấp tư sản đòi lấy lá cờ tam tài (xanh - trắng - đỏ), là lá cờ của nước Pháp trong thời kỳ cuộc cách mạng tư sản cuối thế kỷ XVIII dưới đế chế Na-pô-lê-oong I. Trước cuộc cách mạng năm 1848 lá cờ đỏ là tượng trưng cho phái cộng hoà tư sản tập hợp xung quanh tờ "National". Các đại biểu công nhân đã buộc phải nhận cờ tam tài là quốc kỳ của nền cộng hoà Pháp. Song đính vào cán cờ là một chiếc nơ tết hình hoa hồng đỏ. - 30.
[17]."Le Moniteur unversel" ("Báo đại chúng") - tờ nhật báo Pháp, là cơ quan ngôn luận chính thức của chính phủ đã xuất bản ở Pa-ri từ năm 1789 đến năm 1869 với tên gọi đó. Trên các trang của tờ "Moniteur universel" có đăng tuần tự những văn bản của chính phủ, những báo cáo của quốc hội và những tài liệu chính thức khác; năm 1848 báo có đăng cả những báo cáo về phiên họp của Uỷ ban Lúc-xăm-buốc. - 31
[18]. "Một chính phủ đang chấm dứt sự hiểu lầm đáng sợ ấy giữa các giai cấp khác nhau".
[19]. Vấn đề danh dự.
[20].Jacques le bonhomme, hay Jacques Bonhomme (Giắc đần độn) là biệt hiệu khinh bỉ mà bọn quý tộc dùng để gọi nông dân ở Pháp. - 36.
[21]. Đây là nói đến toàn bộ số tiến mà chính quyền nhà vua Pháp bỏ ra năm 1825 để bồi thường cho những quý tộc có của cải bị tịch thu trong thời kỳ cách mạng tư sản Pháp cuối thế kỷ XVIII. - 36.
[22]. Đây là một phần của một câu trong kinh thánh: cái cây nhận thức về điều thiện và điều ác, hoặc là về điều phải, điều trái.
[23]. Lát-xa-rô-ni là tên gọi bọn người mất hết mọi liên hệ với giai cấp của mình, những phần tử vô sản lưu manh ở I-ta-li-a; bọn Lát-xa-rô-ni đã nhiều lần dựa vào các nhóm quân chủ phản động để đấu tranh chống lại phong trào tự do, dân chủ. - 38.
[24]. Theo "đạo luật về người nghèo" ở Anh được thông qua năm 1834, chỉ có một hình thức giúp đỡ người nghèo được phép áp dụng là đưa họ vào những trại lao động, ở đó họ phải làm một công việc không sinh lợi, đơn điệu và đến kiệt sức; nhân dân gọi những trại lao động đó là "những nhà ngục Ba-xti-ơ đối với người nghèo". - 39.
[25]. Đây là nói đến cuộc bầu cử vào bộ tổng tham mưu quân cận vệ quốc gia dự định vào ngày 18 tháng Ba và cuộc bầu cử vào Quốc hội lập hiến dự định vào ngày 9 tháng Tư. Những công nhân Pa-ri tập hợp xung quanh Blăng-ki, Đe-đa-mi và một số người khác, đòi hoãn bầu cử lại với lý do cần phải giải thích rõ về việc này cho dân chúng đã. - 41.
[26]. "Đả đảo Lơ-đruy-Rô-lanh!"
[27]. Quốc hội lập hiến hoạt động từ ngày 4 tháng Năm 1848 đến tháng Năm 1849.
[28].Công dân.
[29]. Cuộc nổi dậy cách mạng của quần chúng nhân dân ngày 15 tháng Năm 1848, trong đó công nhân Pa-ri giữ vai trò chủ yếu dưới sự lãnh đạo của Blăng-ki và một số người khác, đã diễn ra dưới khẩu hiệu phát triển sâu rộng cách mạng và ủng hộ phong trào cách mạng ở I-ta-li-a, Đức và Ba Lan. Những người biểu tình đã xông vào phòng họp Quốc hội lập hiến đòi phải thực hiện lời hứa cung cấp cho công nhân bánh mì và việc làm, và thành lập bộ lao động; họ mưu toan giải tán Quốc hội lập hiến và thành lập một chính phủ lâm thời mới. Cuộc nổi dậy của dân chúng ngày 15 tháng Năm đã bị đàn áp, các lãnh tụ của phong trào là Blăng-ki, Bác-be, An-be, Ra-xpai đã bị bắt. - 44.
[30]. Xem C. Mác và Ph. Ăng-ghen. Toàn tập, tiếng Việt, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 1993, t.5, tr.165-168. - 47.