Không có khuôn mặt của cái ác

Thằng Tuân không dám nói điều ước của nó ra với ai cả. Người ta sẽ cười cho. Ông Thược cũng chẳng hỏi nó ước gì mỗi khi nó nhăm nhe muốn tâm sự với ông về điều ước của nó. Thế là nó cứ giữ kín trong lòng. Nhưng nó lại luôn bị ám ảnh về câu chuyện của ông Thược. Sao lại có thể yêu được con gái thủy thần nhỉ?

Thằng Tuân năm nay mười bốn tuổi. Nó là người thành phố. Đầu mùa hè trước, mẹ đưa nó về làng nhờ bác ruột nuôi hộ hai năm. Chỉ hai năm thôi, vì khi nó vào lớp mười, cũng là lúc bố nó hết hạn làm việc ở nước ngoài. Vả lại, mẹ nó bảo: “Đến lúc ấy về thành phố ôn thi đại học là vừa, không thiếu hụt kiến thức cơ bản cũng chả phải nhồi nhét sớm”. Khi gặp ông Thược lần đầu tiên, nghe ông Thược hỏi học lớp mấy, nó bảo: “Cháu học lớp mà có nhân, chia các đa thức và “Tắt đèn” của Ngô Tất Tố ạ”. Ông Thược phì cười trước câu trả lời rối rắm của nó. Thực ra nó muốn nói rằng: “Cháu biết thừa nhà quê như thế nào rồi, đừng có nghĩ là cái gì cháu cũng không biết, cháu đã học về chị Dậu rồi đấy”.

Ông Thược sống một mình, chẳng vợ con, họ hàng gì cả. Ông trông coi nghĩa địa của làng, một khu mộ nằm sát bờ sông, mỗi quý xã trích cho ông vài yến thóc, còn ngoài ra, ông trồng thêm được thứ gì thì ăn thứ đó. Ông Thược xuất thân ra sao, thành phần thế nào, chỉ rất ít người biết. Bác thằng Tuân thì bảo: “Ông ấy học giỏi lắm, cả làng này chỉ mỗi ông ấy thuộc mấy nghìn câu Kiều. Có một thời làm thông ngôn cho Tây nữa đấy”.

Ông Thược gầy gò, quần áo toàn đồ cũ, cổ và tay áo sờn hết cả. Mỗi khi ông cười, lợi hở ra, nhìn rõ cả chân răng trắng đục. Nhưng giọng ông rất hấp dẫn khi kể chuyện, khê khê thuốc lào, chan chát nước chè, song có hồn, có cả nước mắt và lòng nhân ái thấm đẫm trong đó. Giọng ông đặc biệt lôi cuốn khi câu chuyện chuyển sang hồi bi kịch hoặc miêu tả những tình tiết ma quái, bí ẩn. Cả hai tông giọng ấy ở ông đều rất tự nhiên và nếu muốn ông có thể làm lũ trẻ con sợ vãi đái ra quần hay quay mặt đi chùi vội để giấu những giọt nước đang chực trào ra nơi khóe mắt. Một lần Tuân cùng thằng Sản, thằng Tính đang đứng trên tảng đá đen sát mép sông buông câu, ông Thược đi ra bảo: “Chúng mày đứng trên đầu cô thế hả, xuống ngay không đêm về cô vật chết bây giờ”. Cả bọn hốt hoảng, bỏ câu, chạy về căn lều của ông. Bên chiếc điếu cày, ông bảo: “ở cái làng này vật nào cũng linh thiêng, cũng gắn với truyền thuyết, chúng mày sớ rớ, chết có ngày”.

- Chứ không à? - Uống xong bát nước chè xanh thằng Tuân đưa cho, ông tiếp - Chúng mày cứ đi dọc mép sông mà coi, có kiếm được nổi hòn đá nào to bằng nắm tay không? Cả tỉnh này chẳng có lấy một hòn núi đá, không phải “cô” hóa làm sao tự nhiên có hình đá to như thế nằm đấy? Mà rõ là hình đàn bà ngồi hẳn hoi nhé, tóc thả dài trùm lưng, chính chỗ mày vừa giẫm lên đấy.

Ông Thược đang nói rất hăng, bất đồ đưa tay chỉ vào mặt Tuân:

- Cháu… Cháu không biết ạ!

- Đúng, thằng này ở thành phố nên không biết - ông Thược hạ giọng - Chứ thằng Sản, thằng Tính là chúng mày có tội lớn, cứ liệu hồn!

Không biết từ bao giờ sau mỗi câu chuyện ông Thược kể, thằng Tuân lại thấy lớn lên trong mình một điều ước. Chắp nhặt tất cả những chuyện của ông lại nó thấy rõ ràng dưới lòng sông kia có một thế giới riêng. ở đó có tất cả những điều kỳ diệu mà thế gian này không có, bằng chứng là những gì không thể lý giải nổi ở trên mặt đất này thì người ta lại thấy nó có mối liên hệ với dòng sông, với những vị thần ở dưới mặt nước kia. Vậy thằng Tuân ước gì?

Điều ước của nó thật đơn giản, ấy là một ngày kia nó sẽ được đặt chân xuống đáy sông. Nó sẽ cùng bọn thằng Tính, thằng Sản sục sạo vào những tòa lâu đài, sờ lên những báu vật, nhìn ngắm thỏa thích những nàng tiên cá thân hình uốn lượn, lấp lánh vảy vàng, vảy bạc. Và biết đâu chúng nó sẽ cứu được những người chết đuối, những cô gái bị quẳng xuống sông một cách oan uổng, những em bé chẳng may đang bơi bị chuột rút… Nhưng thằng Tuân biết điều đó sẽ chẳng xảy ra và những câu chuyện mà ông Thược kể vẫn muôn đời được dòng sông phủ lên mình một màu rêu phong huyền bí.

- Điều ước nào rồi cũng sẽ thành hiện thực. Hãy cứ ước đi cháu ạ! - Có lần ông Thược bảo với thằng Tuân vậy.

Và nó đã mạnh dạn hỏi lại ông:

- Trước đây ông đã từng ước gì?

Ông Thược trầm ngâm một lúc rồi trả lời:

- Hồi trẻ ông yêu một cô gái là con của thủy thần. Tình yêu ấy làm khúc sông này đẹp lên, biến những bãi sú thành thiên đường. Rồi trong một lần rượt đuổi nhau cô gái ấy chui vào đây và biến mất. Nhưng dẫu sao thì điều ước của ông cũng đã thực hiện được.

- Là gì ạ?

- Là được sống với dòng sông này, bờ bãi này và hàng đêm được gặp lại cô gái ấy, con gái của thủy thần ấy mà.

Thằng Tuân không dám nói điều ước của nó ra với ai cả. Người ta sẽ cười cho. Ông Thược cũng chẳng hỏi nó ước gì mỗi khi nó nhăm nhe muốn tâm sự với ông về điều ước của nó. Thế là nó cứ giữ kín trong lòng. Nhưng nó lại luôn bị ám ảnh về câu chuyện của ông Thược. Sao lại có thể yêu được con gái thủy thần nhỉ? Nó đem điều thắc mắc ấy về hỏi bác. Bác bảo: “Ông ấy lẩn thẩn, nghe làm gì những chuyện ấm ớ”. Nó lại hỏi bà. Bà bảo: “Cô ấy bơi lội giỏi lắm, ngày xưa là du kích xã, bị canô bắn dạt vào bãi sú. Ông ấy vớt lên nhưng không cứu được. Cô ấy chết, rồi ông ấy hóa ra như thế”.

Thật chẳng hiểu ra làm sao. Hôm nay trên đường ra đây với ông, thằng Tuân thấy mép nước sông đã cách xa hòn “đá chờ” hơn chục mét rồi. Ông Thược kể cho nó nghe câu chuyện về ba vị Thành Hoàng xong, liền hỏi:

- Mấy thằng kia đâu, sao hai, ba hôm nay không thấy chúng nó ra đây?

- Cháu không biết ạ, dạo này cả làng đang chống hạn, chắc chúng nó phải giúp nhà nên không đi được.

Ông Thược nhìn ra ngoài cửa. Sau những nấm mộ nhấp nhô kia là vệt đê dài chạy tít về phía bụi tre đầu làng. Khu mộ nằm sát bờ sông cũng đã mang những nét chấm phá của bức tranh hạn hán. Những bụi cỏ gai vàng khè, cây lá đang trút dần màu diệp lục thay vào đó là màu của nắng, của gió, của khô khát. Mấy giẻ khoai và lạc ông Thược trồng cũng đang gắng gượng vượt qua cơn khát, lòng sông mỗi lúc một đẩy xa bờ, thân già như ông Thược gánh được hai thùng nước về toát mồ hôi, tưới xong, chưa kịp quay đi đã thấy nước bốc hơi hết, chả thấm tháp gì.

- Gay đấy cháu ạ. Đời ông chưa chứng kiến một trận hạn nào như thế này. Dòng sông Văn mà hết nước thì đúng là không thể hiểu được!

Hồi đầu nghe mọi người nhắc đến hạn hán với những cái lắc đầu, chép miệng thằng Tuân không nghĩ là nó lại ghê gớm như thế này. Trông trời đất, trông mưa nắng là bản tính của người nhà quê. Ông Trời đâu có nhịn mưa được mãi. Rồi đồng ruộng lại đầy nước, nông dân lại thu thóc đầy bồ, chả chết một người nào! Thằng Tuân nghĩ thế. Người dân trong làng chắc cũng nghĩ thế.

Nhưng trời đã làm những điều mà mọi người không nghĩ đến.

Cả trường học xôn xao lên như bầy ong vỡ tổ rồi loáng cái đã tản mát hết. ánh nắng bắt đầu loang trên sân trường. Thằng Tuân khoác balô lững thững bước đi trên con đường làng. Nhà trường cho nghỉ mười ngày để học sinh tham gia giúp gia đình chống hạn. Lớp thằng Tuân đã nghỉ một phần ba từ mươi hôm nay rồi. Đám bạn nó như thằng Tính, thằng Sản, con Na cũng không còn đi học nữa. “Kiếm ăn!”, chúng nó nói thế và khuôn mặt của chúng nó nghiêm trọng như người lớn. Không phải là cái kiểu kiếm ăn bằng cách đi ra hiệu phở đầu phố hay vào một quán kem nào đó tiêu tằn tiện số tiền mẹ cho mà bụng vẫn no. Kiếm ăn ở đây đúng nghĩa với cái từ ấy. Nghĩa là chúng nó đi buổi sáng thì buổi trưa trở về kèm theo nào gạo, nào muối, nào rau dền, rau má, tôm cá, khoai sắn. Rồi cười hì hì. Rồi nghịch đẩy nhau và loáng cái đã biến mất sau những đụn khói, bên những trái bếp hì hụi nấu nướng, xì xụp ăn uống.

Nhà bác Tuân cũng đã phải ăn uống cầm chừng rồi. Mất mùa vụ này nữa là hết thóc. Cả huyện, cả xã đang vận động, hướng dẫn nông dân chuyển sang trồng màu. Nhưng trồng thứ gì cũng không thu hoạch được. Ngô bằng gang tay đã ra bắp, thứ bắp chỉ có thể làm cảnh. Lạc trồng lên được vài phân đã cháy ngọn, thui rụi cả ruộng. Khẩu phần ăn của Tuân trở nên sang trọng quá mức so với người dân trong làng. Cứ nửa tháng mẹ lại gửi về nào mì tôm, phở ăn liền, thịt hộp, nào bánh mỳ, bơ sữa, lại cả tiền mặt nữa. Tiền ấy là thay cho gạo. Mẹ bảo: “ở quê vốn sẵn gạo, rẻ lại ngon”. Tuân thương chị Hường lắm. Ngày nào chị cũng phải đi mấy cây số gánh nước. Giếng nhà bác cơi đến hai lần, sâu thêm sáu, bảy mét mà vẫn khô cạn. Hôm qua đài đưa tin sáu mươi phần trăm số hộ trong xã đói ăn. Riêng làng này đã thấy nhốn nháo lắm rồi. Những người nông dân trong làng tất tưởi ngược xuôi, hai bác cũng tất tả trước cái nắng thừa mứa, ác độc giăng mắc, tràn trề khắp mọi nơi. Và hôm nay nhà trường cũng đã phải cho học sinh nghỉ vì không thể duy trì được nữa. Đói ăn, khát uống con người ta sẽ không còn tổ chức lại được và giấy bút, sách vở cùng những lời giảng sẽ chỉ là thứ xa xỉ.

- Tuân ơi, mày đi đâu thế này?

Tuân giật mình khi nghe thấy tiếng gọi. Thì ra bọn thằng Sản. Chúng nó mỗi đứa ôm một cuốn chiếu đang nhếch nhác tiến về phía Tuân.

- Nghỉ học rồi, tao buồn quá đang đi lang thang. Chúng mày đi đâu thế?

Thằng Sản nhìn cái Na rồi lại nhìn thằng Thứ:

- Bọn tao mang chiếu đi cho người ta thuê. ở đình Thành Hoàng ấy, khách du lịch mà, một tiếng được hai nghìn.

Thằng Tính rủ:

- Mày có ra đây chơi không? Hôm nay mười tư có khi đông khách đấy, lại có cả kem nữa, mày nhiều tiền ra đó mà mua.

Thằng Tuân do dự một lúc rồi bảo:

- Thôi tao về, hôm nay là ngày mẹ tao gửi đồ, ra đấy bây giờ nắng lắm.

Tuân quay đi rồi thằng Sản còn gọi giật lại:

- Này, nếu có bánh mỳ xôm xốp như lần trước, phần bọn tao với nhé.

Thằng Tuân gật đầu rồi bước đi. Nó đã thấy cái Na đứng im lặng buồn thỉu buồn thiu. Tóc con gái gì mà khô như rễ tre. Khuôn mặt thì sạm đen vì nắng và bụi. Cả đôi mắt nữa, cứ ngơ ngác, tồi tội. Nó thấy nó chẳng khác bọn thằng Sản ở điểm gì. Vậy mà sao chúng nó lại khổ thế? Vì chúng nó là người nhà quê ư? Chơi với chúng nó còn thích hơn khối đứa ở thành phố. Vì hạn hán ư? Sao trẻ con trên phố vẫn ung dung cắp sách đến trường. Chả có câu trả lời nào đầy đủ và chính xác cả. Trí óc non nớt của nó làm sao đã có thể lý giải được mọi điều!

Thằng Tuân về đến nhà đã thấy đống đồ để trên giường rồi. Lần này mẹ nó gửi nhiều phở khô, cả một thùng ba mươi hai gói. Tuân xin bác hai gói rồi chạy một mạch tới chỗ ông Thược. Thấy nó đến, ông Thược có vẻ vui nhưng nhìn dáng người nó biết là ông không được khỏe. “Cái gì thế? Phở à? Bây giờ lại có cả phở khô nữa, tiện lợi nhỉ?”. “Giống như mì tôm ấy mà, ông pha nước sôi vào mà ăn”. “ừ được rồi, cám ơn cháu nhé, trai phố sướng thật!”.

Thằng Tuân để ý thấy gói thuốc lào đã hết, thảo nào từ lúc nó đến không thấy ông nhả khói. Bỗng ông Thược bảo:

- Trời còn hạn thế này chắc gì có dịp kể chuyện cho các cháu nghe nữa?!

Nghe ông Thược nói vậy thằng Tuân bảo:

- Ông trời ác quá, cháu cầu mong đêm nay sẽ mưa. Ông cứ yên tâm rồi thế nào cũng mưa ông ạ.

Ông Thược xoa đầu nó, khẽ nói:

- Đã đến lúc xuất hiện cái ác rồi. Nguồn ác từ đâu mà ra? Từ dòng sông kia cả. Sông ấy sinh ra cái thiện, sông ấy lại sinh ra cái ác.

Thằng Tuân bỗng rùng mình. Vậy thì điều ước của nó có liên quan gì đến đợt hạn hán này? Nó vội chào ông Thược ra về. Mép nước đã tụt xuống đến mức kỷ lục. Đáy sông sắp lộ ra rồi. Nó đứng trên hình đá nhìn xuống vừa khoái cảm lại vừa đau xót. A ha, thì ra thế giới long cung đang hiện nguyên hình ra kia? Những bờ bãi lở loét, những hang hốc khô kiệt, những vạt bùn nứt nẻ, thao láo nhìn trời. Bao câu chuyện vẫn giữ kín trong lòng sông đâu? Sông đãi hết để còn lại gì? Một lạch nước nhỏ đang thở hổn hển giãy chết và những vết nứt vô hồn, vô nghĩa kia ư? Thủy thần ở đâu? Hà Bá ở đâu? Bao xác người vô tội ở đâu? Những nàng tiên cá xòe đuôi giỡn nguyệt trong những đêm trăng sáng đâu? Sao thế giới của các ngươi tàn tạ thế, hoang hóa thế, lừa dối thế, vô hình vô ảnh thế? Thảm hại, thật là thảm hại. Tuân bỗng ôm mặt khóc hu hu. Nó chạy về đến nhà thì nằm vật ra, đầu đau buốt, toàn thân lạnh toát. Hai bác và chị Hường hoảng hốt vội đi tìm lá nhọ nồi giã lấy nước cho nó uống, còn bã thì đắp lên trán và hai thái dương. Nó ú ớ mê sảng. Nó gọi mẹ. Nó đòi bánh xốp. Nó bảo để dành cho bọn thằng Sản, con Na.

Rồi nó tỉnh lại.

Ăn xong bát cháo do chị Hường nấu, nó hỏi: “Bánh xốp đâu?”. “Còn nguyên cả cái đây, phần em cả, em đã nằm li bì hai ngày rồi”. “Chị đưa em ra đình Thành Hoàng nhé?”. “Làm gì?”. “Cứ đi với em”.

Chưa kịp biết chị Hường có đồng ý hay không, nó tụt xuống giường, ôm chiếc bánh chạy đi. Chị Hường vội đuổi theo sau nó. Đình thờ Thành Hoàng vắng tanh. Bọn thằng Sản giờ này đi đâu nhỉ? Thằng Tuân đành phải quay về. “A, thằng Tuân, Tuân ơi, mày đi đâu thế?”. Bọn thằng Sản bất ngờ nhô ra từ một bụi duối, trông chúng nó có vẻ rất vội vàng. Thằng Tuân nhìn thấy tay con Na ôm một bọc nilon. “Cái gì thế?”. “Cơm thừa, chúng tao lấy ở trại chăn nuôi, về đãi đi, phơi khô rồi rang ăn”. Trại chăn nuôi? Nghĩa là chúng nó đã mò lên tận thị trấn. “Sông cạn rồi đấy. Chúng tao đi hôi của đây, mày có đi không?”.

Thằng Tuân quay ra bảo chị Hường về trước, nó khỏi ốm rồi, nó theo bọn thằng Sản đi chơi một chốc rồi về. Chị Hường ngăn thế nào cũng không được. Loáng một cái, chúng nó đã ra đến khu mả ông Thược. “Ô, chúng mày ơi, lại có người chết kìa”. Từ xa chúng nó đã nhìn thấy một đám đông đang vây quanh nấm mộ đắp dở. “Ông Thược chết rồi, xã phải đứng ra làm ma cho ông ấy đấy”. Con Na thông báo tin đó mà Tuân tưởng đâu mình nghe nhầm. Nó lách qua đám đông để chui vào nhà ông Thược. “Khổ quá, ở đó có một mình, ốm không ai biết thế là các cụ bắt đi”. Ai đó nói thế trong tiếng người lao xao lẫn với tiếng ném đất thình thịch. Chiếc điếu cày, ấm nước chè vẫn để nguyên cạnh chân giường. Thằng Tuân nhìn thấy tờ giấy có bài thơ được dính hờ trên tường. Nó đưa tay lên gỡ ra rồi gấp lại và đút vào túi áo.

- Thùng gạo hết sạch, chẳng còn lấy một hột, thế mà lại có những hai gói phở và cả thuốc lá Vina nữa.

- Chắc có khách quý?

- Hay con gái thủy thần hiện về?

Vẫn những tiếng người vừa làm vừa trò truyện. Thằng Tuân muốn nói với mọi người là không phải vậy. Cơn gió độc hắt lên từ lòng sông trưa hôm ấy đã đánh đổ cả nó và ông Thược. Bác nó vẫn thường bảo: “Mỗi khi nước xuống thấp ở dưới sông lại thoát lên một luồng khí độc, không tránh được rất dễ chết”. Buổi trưa hôm ấy chính nó và ông Thược đã gặp phải gió độc nhưng nó thì có người chăm sóc nên qua khỏi, còn ông Thược chẳng thể tự cứu được mình.

Thằng Tuân đi ra sau nhà ông Thược, nó nhìn thấy bọn thằng Sản đang hí húi dưới lòng sông. Bỗng nó ngồi bệt xuống đất thở dốc. Mắt nó hoa lên. Bây giờ nó mới thấy mệt. Nó còn chưa qua khỏi cơn ốm. Chị Hường vội dìu nó về. Đi trên đê nó thấy lòng sông trơ ra, nứt nẻ, xám trắng dưới ánh mặt trời. Về tới nhà thằng Tuân gặp mẹ. “Trời ơi, mẹ vô tâm quá!. Thôi, về với mẹ, về thành phố. Đây, mẹ mang côca cho con đây. Con uống đi!”. “Nhưng con đang học dở?”. “Dở cũng thôi, bố con biết thế này thì làm sao yên tâm được. Mai mẹ đưa con về, rồi mẹ sẽ nhờ bác làm việc với nhà trường”.

Đêm hôm ấy thằng Tuân ngủ cùng với mẹ. Trời thật nóng nực, mẹ nó phải thức quạt cho nó suốt đêm. Ngày mai nó sẽ trở về thành phố. Nó sẽ xa dòng sông Văn. Khi nó về làng dòng sông đầy ắp, phồn thực, duyên dáng đáng yêu là thế. Bây giờ thì dòng sông đã cạn kiệt. Liệu có phải điều ước của nó đã thành hiện thực? Nếu thế thì nó đã ước một điều tai hại. Cả làng đã phải chịu cơn tàn phá của nắng và gió, bạn bè nó nhếch nhác, thất học, đói ăn. Trời chẳng chịu mưa còn dòng sông thì đầy ắp khí độc. Không, nó không muốn thế, giấc mơ của nó không có những điều cay nghiệt, hãi hùng như thế. Ông Thược ơi, hãy tha lỗi cho nó, trong điều ước của nó không có khuôn mặt của cái ác….