Ngõ Hà Nội

N gười ở các nơi về Hà Nội thế nào
cũng phải đến hai nơi: Bờ Hồ và chợ Đồng Xuân. Có thế mới là hoàn thành chuyến
"đi Hà Nội". Nước xanh cầu đỏ, tháp nhọn đèn thiêng, hoa tươi cổ thụ... như thêu
như dệt, như mời như đón. Phồn hoa tấp nập đấy mà lâng lâng thoát tục cũng ngay
đấy. Giữa những đua chen mà có nơi trầm lắng tịch liêu. Bật ra khỏi bao chật
chội là mây bay sóng đuổi thoáng đãng... Hồ Gươm đã thành niềm ao ước, say mê,
lưu niệm của bao người. Đồng Xuân lại khác
-ấy là nói cái chợ chưa xây
lại
-thiếu một vật cần dùng, người này dặn, kẻ kia nhờ, cứ đến Đồng Xuân là
có, là xong. Nơi tập hợp mọi tài hoa, đủ thời trân, ngồn ngộn sản vật bốn phương
tụ hội, từ hoa quả đến con cá lá rau, quí hiếm trái mùa cũng có, từ hàng cao cấp
lấp lánh đến cái tầm thường rẻ tiền cho con trẻ như tờ giấy thấm, cái ngòi bút,
con giống bằng bột nặn hay ngôi chùa bé bằng ngón tay để ông già gắn lên non
bộ... Đồng Xuân đã thành niềm hò hẹn, chỗ đi về, nơi thỏa mãn nhu cầu cho trăm
miền đất nước. Ai ở xa về chẳng phải đưa chân đến đó. Với người Hà Nội thì hai
nơi ấy đã thành quen thuộc, quen như nét mặt vợ hiền lấy nhau từ thuở đôi mươi
nay tóc đã ngả màu sương khói, quen như tấm áo suốt bốn mùa mưa gió nắng nôi,
quen như chính tiếng nói, chính hơi thở, chính da thịt mình. Có một nỗi nhớ
khác, một niềm vui khác. Khi lòng ngổn ngang, khi trí không yên ổn, cần một nơi
tĩnh lặng mà trầm tư, suy lắng, mà hồi tưởng hay kiếm tìm với lòng mình... có
ngõ Tràng An kia. Cái ngõ mang tên rất xa xôi như thời gian, như hoài niệm của
ngôi chùa cổ gần như bị lãng quên giữa phố phường. Nó hiện hữu đấy. Tràng An
không còn là kinh đô, là thành đô, nhưng ngõ Tràng An vẫn gợi trong lòng bao
vang bóng. Ngõ Tràng An hiện diện như một nỗi bất ngờ ngay giữa phố Huế làm
nhiều người phải ngạc nhiên khi gặp ngõ. Ngôi chùa cổ với ba chữ đẽi tự Tràng An
Tự, có gốc ba tiêu, có cây đẽi cổ thụ, có khóm hoa mộc, thoảng một hơi mơ hồ
ngâu chín, có thân cau như ngọn ô vẫy xóm thôn gần lại. Phố Huế, chợ Hôm vội
vàng chen chúc ngay gần đấy, nhưng chỉ mấy bước chân, ta đã ở một không gian
khác, một thế giới riêng. Ngõ tưởng là cụt bỗng mở ra một ngã ba, chợt ngoặt một
đường thẳng. Phải chăng ngõ là một cây dương cầm chứa đầy bí mật, hay một sợi
đàn bầu, càng chạm đến càng hứng khởi lạ kỳ. Mùi nhang thơm, tượng Phật vàng son
lấp lánh, những tấm hình đã phai nước ảnh trong hương khói thời gian. Người thân
của ai đó? Người đang vội vã thiết kế cho tương lai chẳng nên vào đây, bởi một
chút hoài niệm sẽ níu chân ta, một hương hoa cau làm ta nhớ nhung day dứt một
mái tóc xa xưa nào, một tiếng mưa trên tàu chuối làm đêm về khó ngủ. Cổ sơ đến
cả ngọn cỏ ven tường, giàn nho hoang dã.
Ngõ Tràng An như một người già ký
tên mình vào lặng im tịch mịch. Bầu trời ở đây thu hẹp mấy vuông sân xanh lơ và
trắng đục theo mùa làm bâng khuâng cả tiếng chuông tiếng mõ, câu kinh từng khiêm
cung nhè nhẹ như sợ đức Phật cũng giật mình, sợ tường nhà xao xuyến. Làng quê
nào đó nhỉ, lưng đồi đâu chẳng có đôi bờ lau, ngô mía xạc xào và dòng sông lững
lờ xuôi về đâu chẳng biết. Không. Đó chỉ là ảo giác do tiếng chuông tiếng mõ dội
trong ta. Vào đây, lòng trần của người phồn hoa của đất bon chen cũng nguôi
ngoai đi phân nửa. Hãy đùa chơi đi em bé thơ ngây, chỉ có gió dệt mây trên giàn
nho và ô nắng mặt hè, không xe cộ nào đe dọa được. Hà Nội không thể có ngõ thứ
hai như Tràng An đâu, dù sau này lớn lên, em phải nhiều công đi tìm đi khảo.
Hình như linh hồn người đã khuất chẳng muốn rời ngõ, cứ nhớ thương mà tản mạn
bay về, lẩn khuất đâu đây trong ấm cúng khói nhang trong mơ hồ siêu thoát. Bước
hài thêu, nét giày nhung khua động không gian thấp thoáng sau cánh cửa ơ hờ
chểnh mảng, khiến mình tưởng sắp có một kỳ nữ trong Liêu Trai Chí Dị bước ra.
Không có hồ nước mà tim ta sóng sánh. Thảng hoặc một mùi ngô nướng khoai lùi
thoáng bay từ đầu ngõ phía phố Huế làm ta chợt tỉnh với đời thường. Nếu ngõ
Tràng An là một không gian khép kín đầy bất ngờ thì ngõ Phất Lộc lại có nét khác
rất riêng. Tôi từng có một bà chị nuôi sống trong ngõ Phất Lộc. Chị hơn tôi gần
chục tuổi, người chẳng đẹp, giữa thị thành mà chị vẫn âm thầm lẻ loi nên chị
thường dồn âu yếm cho tôi. Chị ở trong ngôi nhà cổ, thấp, quá giang, câu đầu ám
khói, tường vôi long lở. Ngõ cổ hay người cổ mà chị lây chất âm thầm, hở chị Quỳ
của em? Ngõ Phất Lộc ăn thông từ Hàng Mắm sang phố Nguyễn Hữu Huân -phố Bắc Ninh
cũ -thêm một nhánh ăn thông Lương Ngọc Quáến. ạng giám sinh họ Bùi làng Phất Lộc
huyện Đông Quan Thái Bình lên đây dựng lều trọ học. Rồi thành xóm thành làng,
thành tên ngõ đã mấy đời, chỉ còn đền thờ và ngôi chùa cổ nhưng hoang phế nửa
phần. Kháng chiến chống Pháp, Phất Lộc là trung tâm của Khu Một, từng đón hoa
đào Nhật Tân vào ăn tết, từng uống lẫn cả Uátki, Canhkina con Mèo với nước
giếng, là thứ giải khát của chiến sĩ Trung đoàn Thủ đô. Dân tản cư còn đeo kiềng
vàng, hoa hột nhưng ngủ trên cánh cửa bức bàn ngả ra, gối đầu bằng tay nải.
Không trầm tư không u uẩn. Đời thường đã xâm nhập khá nhiều vào Phất Lộc. Nhà đá
rửa, ban công bên này sắp chạm ban công bên kia. Đầu ngõ đủ hàng quà: bánh cuốn,
cà phê, bún mọc, phở gà, cháo tim gan... cả chè chén "nước mưa"...
Tiếng xe
lên xuống cầu Chương Dương rất rõ. Phất Lộc không còn im lặng hoài niệm như thời
chị tôi ở đó. Tạt vào đây xuyên qua ngõ chữ chi, nhà hai bên như vừa quen vừa
lạ, phố chật người đông hòa cùng rêu phong cổ kính. Phất Lộc có vào tranh Bùi
Xuân Phái không nhỉ? Ngõ sống mãi nhờ họa sĩ hay họa sĩ sẽ bất tử nhờ vào nét
riêng biệt độc đáo của ngõ? Trụ cột trên nóc nhà, tường khấp khểnh nhấp nhô, nhà
thò ra thụt vào, đường đi lắt léo, cái nậm rượu cửa chùa bằng xi măng đắp bẹt
trông thẳng thì đầy rượu, trông nghiêng chỉ là mảnh bìa... đã thành một mảng tâm
hồn Hà Nội hào hoa mà anh dũng, lam lũ mà kiên cường, đắm say mà dữ dội... Hà
Nội có bao nhiêu ngõ như Tràng An, Phất Lộc? Còn ai là người sửng sốt khi gặp
ngõ như gặp hoa lạ giữa rừng, gặp người yêu xa lâu đúng lúc mình không chờ đợi?
Ngõ Tức Mạc có cây hoàng lan cổ thụ thơm suốt đêm thu. Ngõ Huế không có gì đặc
biệt lắm, bị Mỹ ném bom tơi tả. Ngõ chợ Khâm Thiên lầy lội chật hẹp vất vả lem
luốc. Ngõ Văn Chương ngoắt ngoéo chằng chịt. Ngõ Sầm Công ồn ào náo nhiệt bao
nhiêu với mùi xào nấu món ăn tầu thì ngõ Liên Trì lại thanh vắng đạm bạc bấy
nhiêu, suốt ngày như ngủ mệt mê. Người Hà Nội có lúc nào nhàn tản, tạm quên dằn
vặt lo âu của đời thường lạm phát chóng mặt, quên những cơn sốt giá gạo, giá
dầu, giá điện... tự cho mình thả hồn vào cái ngõ để lắng cùng hồn kinh kỳ xưa
cũ, cùng hồn đất nước trường tồn, của quê hương ngàn năm văn vật... hẳn sẽ thấy
mình giàu thêm cảm xúc, thương yêu thêm, nhân ái thêm, say đắm thêm... Hồ Tây
bát ngát quá. Lăng Bác thiêng liêng và lạnh lẽo nữa. Bờ sông rộng dài quá. Cầu
Thăng Long xa và cao quá. Viện bảo tàng trang nghiêm quá...
Ngõ Hà Nội thân
thương hơn nhiều, nhỏ hẹp mà yên vui, cổ xưa mà đầm ấm, khuất khúc mà chẳng hững
hờ... Xin một lần ghé thăm để đừng quên là Hà Nội vẫn còn nhiều ngõ nhỏ rất
riêng Hà Nội, như tâm hồn ta vẫn còn những khoảng sâu lắng đôi khi mới có dịp
lần giở đến... vào một hôm nào trở gió... Mong sao những ngõ nhỏ ấy, những góc
sâu trong tâm hồn ấy đừng bị những ào ạt của xây dựng phá phách, xâm lăng mất.
Cần bảo tồn lắm.