Chương 4

Đời Sống Tình Cảm Của Bạn Trai
1- Vườn Lòng Hé Cửa.
Lúc còn thơ bé, bạn trai sống dưới bóng bao tâm hồn thành nhân , thành lão, nhưng rất vô tư lự. Họ ăn, ngủ, chơi, lục lạo, khóc, la, cười, làm đủ thứ chuyện như là một cái máy. Họ cũng có cách dồi dào nhưng tâm tính vui vẻ, nóng giận, yêu mến, oán ghét, bi ai, sợ sệt, thèm khát. Song cuộc sinh hoạt của họ lúc bấy giờ là cuộc sinh hoạt được chi phối bởi bản năng nhiều hơn là tâm hồn. Họ có tâm tình còn biết mình có tâm tình, phân tích những tâm tình, coi tại sao mình buồn giận, thương ghét thì không. Người ta nói đời trẻ dại là đời hướng ngoại. Lời nầy chẳng xa sự thật lắm. Các người, vật, hiện tượng hấp dẫn bên ngoài mà ngũ quan cho biết, đã chiếm hết tâm hồn của bạn trai. Anh ruột và chị dâu xích mích, chị dâu buồn ngồi ở góc phòng rơi lệ. Họ cứ tiếp tục đá dế. Mẹ giận cha bỏ cơm trưa gói đồ ra đi không biết chừng nào trở lại. Họ thả diều xong, bắt đầu kiếm trúc làm ống thụt. Ba mới đánh xong vì làm rách quần, họ khóc sơ một chút rồi đi đẽo nạng giàn thung. Bạn có thấy cuộc đời bạn trai niên thiếu là một tràng mộng xuân không? Đừng ai hỏi đời sống nội tâm. Họ chưa có ý nghĩ dừng chân lại ở vườn lòng để coi đã nở những hoa tâm tình nào.
Nhưng... nhưng vào hoa niên, có những buổi chiều họ giựt mình, đứng lại trong tâm hồn, thinh lặng thấy rằng vườn lòng ai đã gieo bao giống tâm tình mà nay họ nhận thức được hương vị của nhiều cỏ hoa tình cảm lạ. Họ thấy lòng mình rạo rực lên những ý nghĩ xa xôi, những ước vọng không bờ bến, những phút trống rỗng như sa mạc. Rồi sau có những sáng xuân mà lòng họ ngao ngán sầu, sầu không lý do. Họ chưa nghĩ hẳn đến yêu nhưng như thánh Aucutinh tự thú: "lúc ấy tôi tìm cái tôi có thể yêu". Họ ngơ ngác nghe lòng thiếu thốn một cái gì. Con ngựa cây, trái banh cao su, con diều giấy sao bây giờ họ thấy chán quá. Hồi đó gặp đứa bé nào họ cũng xáp lại chơi giỡn. Bây giờ họ thích cô độc. Không phải họ tìm tịch mạc để xây dựng những học thuyết gì. Họ thinh lặng vì thấy lòng mình không để mình ở yên, vô tư. Họ thinh lặng nhưng tâm hồn họ nổi sóng gió. Họ đang mơ vọng rồi chờ đợi, bỗng buồn chán đến vì họ không biết mình đợi cái gì, thỉnh thoảng sao nghe lòng lâng lâng. Họ yêu đời quá. Như có Tết trong bụng, họ tích cực làm việc, học hành. Vài tiếng đồng hồ sau, tâm hồn họ lắng xuống, họ bỏ các ý định cũ rồi muốn đi rong chơi. Bạn hỏi tại sao lòng bạn trai khó hiểu quá. Tôi thú thật với bạn là không biết tại sao và ra sao? Khi vườn lòng họ hé cửa, nhô lên bao nhiêu hoa cỏ tâm tình mà giống đã gieo đâu tự hồi nào. Quan sát kỹ người ta thấy tâm hồn họ có lúc như sa mạc vắng, có lúc âm u như rừng thẳm, có lúc náo động như biển ba đào.
Tâm tình phức tạp của bạn trai trong tuổi nầy, cứ chung mà nói, không có gì đáng trách cả. Duy có điều khi chưa trấn tĩnh được tâm hồn, bạn trai có thể thả hồn theo những mơ mộng kiểu René, của Chateaubriand mà làm cho con người nội tâm yếu đuối. Nhà giáo dục hãy thế những phút mà "sương rơi, nặng trĩu, trên cành, dương liễu, lả lơi, em ơi, gió rơi, lá rơi, em ơi" trên vườn lòng bạn trai bằng những lý tưởng, những công tác thúc đẩy yêu đời.
2- Mùa Mộng Biếc.
Lúc thơ ấu, bạn trai thực tế. Có nghe chuyện đời xưa, chuyện ma để thỏa mãn óc hiếu kỳ. Nếu nghe rùng rợn quá thì sợ, sợ vì không muốn ai phá rối an ninh của cá nhân mình. Không chuyện phiêu của Quả dưa đỏ đầy tưởng tượng của các tiểu thuyết của Jules Vernes nào mà làm cho họ mơ mộng được. Bà ngoại thôi nói chuyện Tấm Cám thì họ ngủ. Oâng nội ngừng thuật chuyện săn cọp thì họ đánh đáo tiếp theo. Tuổi hoa niên chiếm cõi lòng, bạn trai bị chìm lặng trong mộng và mộng. Tâm hồn họ không để họ sống trong hiện tại mà xô đẩy họ vào những mơ tưởng đâu đâu. Không phải là bạn trai có ý để hồn phiêu lưu, có nhiều người chống trả với tật mơ mộng lắm. Song dù muốn dù không họ tự nhiên mộng. Ngồi trên đi văng nói chuyện với mẹ đang may, họ để lòng mình trôi trên cánh bướm... nó đi xa... về đồng quê... lên thị thành. Giáo sư giảng bài vũ bão, nhưng cánh hồn họ đang theo những cái nhảy tung tăng của mấy chim se sẻ vô tư lự. Nhiều công việc gấp rút họ làm cách thẫn thờ, lờ đờ tựa nước ương. Văn hào Nga Tolstoi tự thú rằng người yêu trên những chim se sẻ. Oâng nói: "nàng đến dạo chơi trên những chim se sẻ. Nàng đến gần tôi hỏi tôi là ai. Tôi ưu sầu nhìn nàng..." không phải bạn trai nào lúc mơ mộng đều có bóng giai nhân lẻn vô hang ngách của tâm hồn. Nhưng các bạn trai đều có phút giống Tilstoi ở chỗ lòng dậy lên mùa mộng biếc. Ai đã từng qua tuổi dậy thì tất nhận trong những giấc mộng xuân có môt thứ thú vị, nó ve vuốt tâm hồn, nó bắt mình thoát tục. Vì thứ thú vị đó mà nhiều bạn trai để hồn lỡ bước trong những giấc "mơ đầy bóng gã, chiêm bao lẫn bóng nàng" rất tai hại mà tôi sẽ bàn rộng ở một mục sau. Trong cuốn "Toi quy deviens homme", Jean Le Presbytre có dẫn lời nầy của Moudousse: "Cho nam thanh mơ mộng là nguy hiểm, không mơ mộng càng nguy hiểm hơn bởi vì như vậy là tiêu diệt đi khả năng sáng tạo sau nầy". Nhưng phải khôn ngoan: bạn trai nên nhớ ai cũng phải qua mùa bích mộng ấy. Ta hãy lợi dụng nó để hướng thượng, làm cho lòng ta thoáng đạt, đời ta có nhiều diễn cảnh. Loại trừ những uế ảnh làm lem luốc hồn xuân của ta. Ta cường dũng là nhờ khí lực. Mà nếu ta để tâm hồn chìm lặng trong mơ mộng không kềm hãm thì những khí lực phải tiêu ma, ý chí kiệt quệ. Trở về thực tế, sống theo lý trí và ý chí rồi chuẩn bị cho tương lai.
3- Lạc Giữa Sa Mạc.
Một thứ tâm tình lay động ráo riết lắm lúc rất cuồng bạo trong tâm hồn bạn trai là tâm tình cảm thấy cô độc. Không phải họ kiêu hãnh như người tự đắc cho mình là con sông ở giữa bầy gà. Cũng không phải họ thấy lẻ loi như một thiếu phụ vừa đưa chồng đến chốn yên nghĩ nghìn thu trở về cô phòng vắng lạnh. Họ nghe cô đơn một cách vô lý. Hồi thơ ấu, họ thấy lòng mình cởi mở ra cho muôn người. Ai họ cũng giao tiếp được mà không hề có ý nghĩ mình cô độc. Nhưng bây giờ tâm hồn nghe sao bát ngát như sa mạc về đêm. Tận gốc kẹt cõi lòng họ thấy thiếu một cái gì, cái gì đó không tên, không tuổi. Họ không biết chắc ra sao mà biết chắc là thiếu. Lòng họ đã trống rỗng. Họ không phải nguôi tình yêu mẹ, nhưng bây giờ họ không còn đem hết tâm hồn vào sự quyến luyến bên gối mẹ như lúc còn măng. Có gia đình cũng đông người đấy mà họ nghe như mình lạc giữa một nghĩa địa. Còn trong xã hội? Họ cũng thấy bao kẻ xung quanh không ăn thua gì với họ. Họ hồ nghi không ai quan tâm tới họ. Tâm hồn họ là một cánh rừng hiểm bí khó ai hiểu được. Họ có bao nhiêu khát vọng, cao vọng nữa mà ở thế nhân không dễ gì làm họ thỏa mãn. Họ không tin ai nên không buồn đem tâm sự phanh phui mà chỉ thích trở về với nội tâm, thầm nghĩ những điều mình mong ước cách đơn độc. Lắm lúc họ không thích nói chuyện, coi xã giao là phi lý. Nhiều người bị họ ghét chỉ tại vì đến bàn chuyện với họ, kể cả lúc kẻ nầy có việc cần, có việc ích lợi cho họ. Thật lạ, Triết học thì bạn trai có lẽ chưa thông, nhưng họ ưa có thái độ triết gia, hiểu theo nghĩa không hay, khi thấy bao nhiêu khuyết điểm của xã hội. Tâm tình cảm thấy cô độc của họ làm lây xung quanh, khiến cho nhiều kẻ gặp họ nghe bầu khí xã giao nặng.
Nhà giáo dục nên sáng suốt tìm những lúc bạn trai cô độc để giúp họ giải thoát tâm hồn. Những cuộc bàn tâm sự cách thành thực trong tinh thần tín cẩn, những cuộc chơi giải trí, những giờ đọc sách lành mạnh là tiên đan để trị bịnh cô độc của bạn trai dậy thì.
4- Coi Mình Là Vật Chi Chi.
Nói bạn trai kiêu căng thì nhất định là nói oan. Bạn gái không có ác ý khinh người, coi mình là tất cả. Nhưng nói bạn trai tự nhiên cảm thấy lòng mình là vật chi chi trong xã hội thì rất đúng. Con người sinh lý của họ rạo rực phát triển. Các đường gân thớ thịt trào tràn nhựa sống xô đẩy họ yêu đời, tin tưởng ở sức khỏe, tài đức tương lai của mình. Hồi bé thơ, bạn trai nếu không đặt vấn đề sánh mình với người lớn thì cứ quanh quẩn sống gần người lớn cách vô tư, có khi hoàn toàn tin tưởng ở sự nuông chiều của ngươi lớn thân thích. Khi thân thể dồi dào sinh lực, nhân cách xuất đầu lộ diện, bạn trai tự tín và hy vọng nhiều ở ngày mai. Lòng lạc quan nầy làm cho họ thấy mình nổi bật lên một phần nào trong gia đình, trong xã hội mà họ giao thiệp. Thấy mình có thân thể cường tráng, họ đứng gần tuổi đi về già của người cha, gần hình dáng mảnh khảnh của mẹ và chị, đâm ra ý nghĩ tự khoái về sinh lực của mình.
Họ thế cha, gồng gánh nhiều công việc nặng nhọc. Họ hãnh diện khi mẹ mượn rinh một cối đá, chị nhờ bữa một ống củi. Họ thích giao thiệp với bạn gái lắm, nhưng đắc chí khi thấy mình vai u thịt bắp còn bạn gái mang thân liễu bồ. Có nhiều bạn trai dám có ý nghĩ kẻ nhỏ hơn họ là thế hệ chưa tới, kẻ già hơn họ là thế hệ đã qua và họ đứng trong thế hệ trào tràn, phúc lạc. Ngày mai chưa biết ra sao, nói kiểu một bản nhạc "Que sera, sera", nhưng bạn trai lạc quan gần như tin mình sẽ đầy thành công. Họ không khinh người, nhưng thương hại kẻ không cấp bằng, tiếc sao lại có kẻ thất nghiệp, bực dọc người lớn không trị được hạ cấp, bất mãn sao người già hủ lậu, tủi nhục khi xã tắc đảo điên, phẫn uất khi cương thường đỗ nát. Quả thật lòng nam thanh tuổi nầy rất giàu tự tín. Còn đòi tuổi nào để gieo mầm lý tưởng. Tâm hồn tự trọng trào tràn nhựa xuân đó là miếng đất phong phú để nhà giáo dục khai thác những đức vị tha, hy sinh, phục vụ nhân quân xã hội.

5- Là Nghĩa Địa Chiều Thu.
Nếu ấu thời của bạn trai là một sáng xuân hoa cười thì thanh thời của họ có những phút mà tâm hồn họ là nghĩa địa chiều thu. Có lúc họ hăng hái, yêu đời lắm. Những cơn nỗi phồng của người lạc quan ấy lại xẹp xuống thế lại bằng bầu khí sầu thảm tợ tang ma. Bởi cảm thấy mình cô lẻ trên đường đời, lạc giữa thế gian có nhiều người thân mà họ cảm thấy như lạc vào giữa sa mạc. Họ khao khát một cái gì xa xôi quá mà người xung quanh, cảnh vật xung quanh không thấu triệt, làm họ thỏa mãn được. Cơn buồn như cái vun nặng trình tr ịch đè trên tâm hồn họ. Họ nghe oi bức, đứng ngồi, ăn ngủ, không yên. Trong gia đình họ ít nói. Nếu có phòng riêng họ thích vô sống yên lặng trong tư phòng mà không muốn người nhà đến quấy rối thường. Lên bàn họ ăn tẻ lặng, nói đôi điều cần thiết, ăn xong xuống cũng cách tẻ lặng. Họ rất bực dọc khi có ai trong nhà trửng giỡn, Stendhal nói: "Tôi lấy làm hoàn toàn sung sướng để buồn". Không biết họ có nghĩ như Stendhal không? Nhưng hình như họ không muốn ai phá rối vẻ tịch mạc của tâm hồn họ. Đến học đường, giữa cảnh náo nhiệt của đám đông, họ có cảm tưởng mình lạc vào rừng thẳm chim ca suối đàn. Họ cười qua loa. Nói lấy chừng. Họ đứng khoanh tay nhìn bè bạn chơi. Họ chấp tay sau đích đứng xa xa coi con trẻ rượt bướm. Người ta hay gặp họ ngồi ở một chỗ vắng vẻ trong học đường khi các bạn đồng đẳng chơi nhảy. Họ làm gì? Lòng buồn vằn vặc. Có những chiều thứ bảy, người ta vui như đám giỗ. Họ tìm những chiếc băng ở những nơi bóng mát, một gocù vườn thanh vắng nào đó để ngồi không. Ngồi hàng giờ. Ngồi rồi đến lúc ra về, ra về tự nhiên. Gần gũi nhiều nam thanh bị cơn khủng hoảng tinh thần nầy, tôi hỏi họ tại sao buồn. Họ lắc đầu, không biết trả lời sao. Họ buồn. Buồn man mác. Buồn dài dài. Buồn vô cớ. Buồn không nguôi. Buồn như cánh chim bay trên trời. Buồn như một gương mặt già. Buồn như lòng mẹ mất con. Buồn như theo kiểu người Á Rập nói, sa mạc than khóc vì không được làm đồng cỏ. Cái buồn của họ hiu hắt, nhẹ nhàng mà bảng lảng như thu về trong lòng người cô phụ. Nhưng ai đâu buồn có lý do chớ họ sầu vô lý.
Thưa bạn trai, có lẽ khi tôi đọc đến đây bạn đang ở trong trạng thái buồn của tuổi mười mấy. Tôi thấy khó khuyên bạn hết buồn vì ngày xưa tôi cũng có những phút giây mà lòng nghe ngao ngán như bạn. Tôi không chịu ai khuyên mình hết sầu. Nhưng tôi thấy có vài phương pháp giúp ta qua các thử thách ấy mà tâm hồn được lợi. Bạn thử đọc sách coi. Cũng còn buồn? Bạn tìm người nói chuyện. Phải thắng sự làm biếng sê dịch nầy. Đừng ở yên một chỗ. Lựa kẻ khôn ngoan, cẩn ngôn, giàu kinh nghiệm, học rộng, bàn tâm sự với họ. Nên cởi mở những khôn ngoan. Buồn rầu, thưa bạn, nếu không phá hoại thì cũng vô ích. Mà thường nó là rận, là bò chét hút nhuệ khí của tâm hồn. Tôi mượn lời nầy của J. Le Presbytre để gởi bạn trước khi tôi bàn với bạn cái hậu quả của buồn sầu buổi thanh xuân là sự xuống tinh thần: "Ta được đời sống không phải để rơi lụy mà để sống cường tráng".
6- Tinh Thần Xuống Dốc.
Những người nuôi chí lớn khi gãy một chương trình, té vào thất bại, tinh thần họ hay bị khủng hoảng. Rồi nhờ ý chí gang thép họ trấn tỉnh tâm hồn. Họ lấy lại trớn hoạt động. Người bạn trai chưa phải là người nuôi chí lớn nhưng không phải không có nhiều cao vọng. Các mộng tưởng tốt đẹp về ngày mai có lúc tâm hồn họ sung sướng quay cuồng. Song rồi có lúc lòng họ nghe chơi vơi, các mộng đồ tan tành hết. Họ không còn muốn làm gì cả. Họ đặt mình vào một hoàn cảnh bế tắc:
"Thân chẳng nên thân thời lỡ thời"
"Tan tành chí cả mộng đồ trôi".
Trong nội tâm họ cảm thấy tất cả sự u tối, chán chê về đời sống, về nhân tình, về mọi sự đời. Mấy khi tinh thần họ xuống dốc, đừng ai bàn với họ lý tưởng, chương trình, tương lai. Họ lạnh lạt. Công việc trong gia đình cha mẹ, anh chị phú giáo. Họ không thích đi chơi, cũng không thèm đọc sách. Họ ở không nhưng với cõi lòng đi xuống. Đến trường họ tỏ ra bơ phờ mặc dầu thầy giáo giảng hấp dẫn.
Họ dám bỏ học để đi thơ thẩn. Bài vở họ cẩu thả hay không làm là thường. Học thuộc lòng đối với họ là một cái nợ. Nếu người gia nhập vào một tổ chức tu hành, họ chán nản về thế gian mà cũng không tha thiết với đời muối dưa. Vì lòng nghe trống rỗng nên khi kinh nghiệm cùng Đấng Thiêng liêng họ nghe nguội lạnh gần như thất vọng. Viễn cảnh hạnh phúc đời sau khó ảnh hưởng được họ khi tâm hồn họ nặng như đeo chì. Trong cơ quan có kỷ luật mà họ thụ giáo hay cộng tác, họ cho những luật đúng giờ đúng khắc là dây rối vướng chân họ. Họ hết nhuệ khí giữ kỷ luật như xưa. Nhưng phân vụ hằng ngày không còn làm họ tha thiết nữa. trong bầu khí chê chán ấy của tâm hồn có gió bi quan điều khiển tinh thần họ.
7- Đời Đục Cả.
Ngày xưa Khuất Nguyên chán đời cho là chỉ một mình tỉnh, thiên hạ đều say, đời đục cả, một mình ông trong. Bạn trai ở thời hoa niên không tự đắc như Khuất Nguyên mà cho đời say hay đục cả. Họ không có ác tâm khinh người. Có điều là họ nghi kỵ lòng tốt thế nhân. Từ chỗ không tin thiên hạ ai hiểu mình được bạn trai thấy con người nhiều khuyết điểm quá, xã hội đầy mâu thuẫn: họ thấy toàn bề trái cuộc đời. Mấy lúc lòng cao hứng họ cho cuộc thế toàn những hường và hường. Mà khí bi quan, họ thấy nó gai nhọn và gai nhọn. Họ không đến nỗi phủ nhận lòng tốt của người trong gia đình. Song họ thấy các kẻ nầy chưa tốt đủ. Sự bất thuận đôi khi trong gia đình càng làm cho lòng bi quan của họ gia tăng. Bè bạn, họ thấy là những kẻ môi mép đường mật mà lòng đầy rắn. Những hình ảnh kẻ ăn mày làm cho họ có cảm tưởng xấu về sự tổ chức xã hội. Nghe thấy một vài cảnh tượng éo le, rắc rối, họ không tiếc lời đã kích tình yêu. Khi nào mà nhà hữu trách xử cứng rắn, họ đâm ra bất mãn, nói xã hội bất công. Những người bị họ thường ghét là cảnh sát. Họ đi xe đạp không đèn, thành phố chật, chở hai ba người. Bị phạt họ bất mãn. Trong trường, họ hồ nghi năng lực của thầy giáo. Không mấy lần thầy giáo cho điểm mà họ hài lòng.tính bi quan của họ lắm phen khiến họ có óc nghi kỵ. Lịch sử cho biết cựu Đờ ni, Tào Tháo đa nghi: họ cười. Họ tuy không cótính hồ nghi như của hai người nầy nhưng họ hay có cảm tưởng thầy giáo thiên vị bạn lớp chép bài. Vườn trái cây của họ ở gần nhà của kẻ khác họ hồ nghi bị mất. Nói chuyện với ai họ không tin kẻ khác giúp đỡ họ được ý kiến nào hay, còn sợ tâm sự của mình đem rao bán nữa.
8- Đơn Sơ Đến Hơi Lôi Thôi.
Vào tuổi dậy thì, bạn gái cách chung tính phức tạp ăn nói cư xử gói ghém, đón rào. Còn bạn trai phần đông đơn sơ. Không phải họ không có những tâm tưởng tân kỳ, nhưng lòng họ không để ý tìm những sự phiền toái. Lời nói, lối xã giao của họ nói lên tâm hồn thành thực tự nhiên của họ. Tôi nói tự nhiên vì cũng có bạn trai mà mất đức thành thực phú bẩm từ lúc họ còn nhỏ mà nuôi những mưu cơ mánh lới. Người bạn gái đồng niên với họ nói thì liếm môi, bẻ miệng, ngả đầu, mắt như thăm dò, tướng diện gò bó. Còn họ nghĩ sao nói vậy. Diện mạo coi tự nhiên. Bị nói gát thì nói to tiếng rồi thôi. Có một số bạn trai mất bản sắc thành thực lo trao diện thân thể, nô lệ cho ăn mặc. Phần đông bạn trai khác, lo trang sức thì cũng lo nhưng không quá tỉ mỉ thường xuyên như bạn gái. Có nhiều bạn trai đi đến chỗ cẩu thả bên ngoài. Tóc dài không hớt. Mắt đóng ghèn. Tay móng đóng đất và đất. Aùo sút nút, quần ống cao ống thấp. Còn chỗ họ ở mới hỡi ôi. Họ thích trật tự và sạch sẽ lắm. Nhưng cái tật lôi thôi là tật căn bản của họ. Cứ quan sát một phòng học sinh nam ở chung trò trọ học thì biết được phần nàotính lôi thôi của bạn trai. Quần áo họ treo chài treo lưới. Cái áo thung mặc một tuần lễ tuột ra bỏ trên nắp rương. Nùi giẻ lau ván treo kế khăn lông. Giày ở ngoài ngạch một chiếc dưới sàn một chiếc. Cái quần lên meo để kế cuốn từ điển Anh Pháp. Bàn viết của họ thì đúng là tiệm tạp hóa của Hoa kiều. Đến cái trắp của họ thì thôi y như thiên địa hồi chưa phân sáng phân tối. Họ trộn nào khăn mũi với tập viết, hình cô nầy cậu nọ với bàn chải, đèn pin, thuốc đau bụng. Dưới sàn giường họ ngủ bạn đừng ngó. Đây một trái dừa uống nước chưa quăng gáo, vài chiếc guốc hư. Cái tô bì bún với đôi đũa ăn từ hồi nào. rồi vớ cũ. Giấy dơ. Còn ăn cơm xong chất chén đũa lại. Chiều nay ăn mai rửa. Muốn thấy thiên địa đổi đời thì coi cái bếp của họ.
Ở mỗi dân tộc, miền xứ có lối sinh hoạt khác. Lối cẩu thả và đơn sơ của bạn trai vì đó có thể khác. Nhưng bản chất của tính nầy là duy nhất . Người lớn la rầy. Họ kỹ lưỡng lại rồi ngựa quen đường cũ. Có nhiều bạn trai khéo léo, biết làm việc không thua người lớn, song có tật lười. Được chỉ giáo, trông nom thì đáng khen lắm. Nhiều bạn trai khác rất ẩu tả. Bạn bảo lấy cục gạch kê chân ghế. Họ kê chứ không phải không, nhưng để cục gạch nằm nửa trong nửa ngoài. Bạn bảo chùi ly, rửa chung còn dĩa để ly, chung họ "giam" lại.
9- Vụt Chạc.
Có nhiều bạn trai, bạn không nên mượn rửa ly mỏng. Họ là thứ người đút bình nước vô lu múc nước lấy ra không có vòi. Bạn rầy. Họ sợ. Họ nhẹ tay, làm việc kỹ một chút rồi trở lại tính vụt chạc như thường. Họ hiểu huấn lệnh của bạn hình như mau hơn bạn, có điều là nghe ẩu để làm bậy. Bảo mua lạp xưởng họ ra chợ khuân dồi về. Bạn dặn mì thánh, mì chỉ, mì vắt lung tung, họ dạ vâng lia lịa. Ra đến nơi, họ mua tùy sự nhó còn lại chút ít trong trí: mì thánh, chỉ, vắt gì cũng được. Có khi phở hay hủ tiếu nữa. Bài vở thầy giáo rầy họ mãi, bảo phải kỹ lưỡng. Họ viết lộn xộn, gạch vẽ những địa đồ. Bài làm thì làm cho chóng rồi, bài học thì học qua loa. Nói năng nhiều khi không đo trước cân sau. Thật thì xin lỗi. Rồi trật nữa. Nhiều bạn trai có tật ăn nói um sùm. Họ lại la ồn lên bên cạnh người cao tuổi là kẻ thường ngại trước những lời nói thiếu dè dặt, nhỏ nhẹ. Ai mục kích mấy trường hợp ấy, phải lấy làm khó chịu và thương hại cho tính nông nỗi của họ.
10- Tốt Bụng.
Trong cuốn Psychologie des Garcons, Edward Montier nói: "Bạn trai tốt bụng" . Nhận xét nầy chí lý. Ít có bạn trai nào mà bụng dạ nham hiểm. Cũng có những người bị hư đốn bởi hoàn cảnh. Đó là luật trừ. Cứ chung bạn trai không có ác tâm. Họ không cân đo ác ý để làm hại, cũng không hề tìm dịp để làm hại cho kẻ khác. Xin bạn hiểu cho ở đây tôi nói tâm tính tự nhiên. Không phải vì tính tự nhiên tốt nầy mà không có bạn trai đánh lộn. Bạn trai tốt từ trong tâm hồn. Tâm hồn họ tự nhiên cỡi mở. Mẹ họ sai làm việc nếu họ không đi là tại họ làm biếng, ham chơi. Chớ không có ý nghĩ chọc phá mẹ hay trả thù vì mẹ đánh. Chị mượn làm việc nặng, họ làm với tấm lòng vô vị lợi. Có khi họ ăn nói hay làm điều gì phật ý kẻ khác, làm hại nữa. Nhưng đó là do bao nhiêu xu hướng xấu của họ như vụt chạc, nóng tính, háo thắng hơn là do thứ ác tâm được suy nghĩ trước. Họ là thứ người dễ cho. Biết bao bạn gái lạm dụng nhiều bạn trai về tiền vì khai thác được lòng tốt tự nhiên nầy. Ngay cách người bạn trai gây lộn, cũng thấy sự tốt nội tâm của họ. Họ không như bạn gái cà rị cà mọ cótính mủ mít, bắt nhặt bắt thưa, bắt phải bắt quấy từng cử chỉ lời nói với kẻ khác. Trong những tổ chức thanh niên, khi gọi nam thanh lại để truyền lệnh, cho khẩu hiệu, người ta thấy trên gương mặt đa số sự sẵn sàng: dấu hiệu của lòng tốt vàng ngọc. Tuổi của họ ai biết lợi dụng sẽ là động cơ của nhiều công việc anh hùng có ích cho gia đình, quốc gia. Nếu phải tranh đấu cho chí cả thì họ dám chết sống. Họ không như một số bạn gái đi hờn mát, giận chuyện chân tóc kẻ tơ. Trong gia đình ta thấy bạn trai ít kiếm chuyện gây lộn. Bị em út ăn hiếp họ tha thứ dễ dàng. Bị cha mẹ rầy, họ giận không lâu. Trong lớp thầy có rao bài chậm hay lẹ, có đổi thời dụng biểu bất ngờ, có vô trễ ra trễ, họ ít thắc mắc, tắc lưỡi, bực tức như bạn gái. Bạn trai ai lấy lòng họ được họ dám làm nhiều việc hy sinh cao cả. Nói vậy tôi vẫn đề phòng một số nhỏ, rất nhỏ bạn trai tướng diện đàn bà, cótính tình phụ nữ, ăn nói điệu cô gái, đi đứng như tiểu thư. Trong hạng nầy có kẻ hẹp bụng. Họ khó chịu. Rất kỹ về tiền bạc. Hay thổi lông tìm viết. Ai làm gì mất lòng họ cà riềng cà tỏi nhắc lại hoài.
11- Không Như Thỏ Đế Mà Hơi Giống Cheo.
Chừng nỗi cọc, có kẻ xúi dục hay lòng tự ái bị chạm quá, thì bạn trai không nhịn ai đâu. Chắc ta đã thấy nhiều nam thanh bị tiếng người ta gán là "trợt rìu, trật búa". Sang cứ chung mà nói,tính bạn trai tuổi dậy thì hay nhát. Nếu hỏi họ sợ ai thì họ lúng túng, khó trả lời. Không sợ ai hẳn đâu, mà tim hay hồi hộp. Gặp những thiếu nữ lạ, nhất là kẻ có nhan sắc lộng lẫy, bạn trai nghe bẽn lẽn. Ngó mặt họ thì biết: ta thấy họ mất tự nhiên. Họ ngó qua ngó lại, ngó quần ngó áo, vuốt tóc, coi giày, sửa cà vạt, nhìn bàn tay, rờ cổ áo. Có kẻ ít nói lắm, mặt lầm lì nhưng mấy lúc nầy cũng đa ngôn. Họ kiếm một cái gì để hỏi, hỏi bạn trai gần mình để có chuyện nói, để đúng hơn khỏi mắc cỡ. Bảo họ sợ giai nhân, thì không. Nói họ nhát, thì đúng. Trong đám bạn đồng niên đông đúc, họ trửng giỡn um sùm. Bắt họ ra trước công chúng nói vài tiếng: tim họ như muốn nhảy ra khỏi ngực. Mắt họ mất thần. Môi tái tái. Tay lạnh và họ nói lập cập. Khi phải vào công sở, vô thánh đường, đình chùa, khiêng đồ qua đám đông họ hết là chủ lấy mình. Họ ngại ngùng, e lệ không thua bạn gái.
Đó là nói ngoài xã hội, ngay trong học đường, nơi mà họ thường chung sống với bao giáo viên, giáo sư, giảng sư, bè bạn, họ vẫn nhát. Khi phải đứng lên hỏi điều gì họ nghe xung quanh có một thứ thinh lặng bao bọc họ cách khủng khiếp. Họ có cảm tưởng rằng tiếng của họ nghe kỳ dị quá, điều họ hỏi lảng lối quá. Họ hồ nghi nhiều kẻ xung quanh chuẩn bị ngạo nghễ họ. Đứng lên, họ đỏ mặt, nói lẹ lẹ và trông ngồi xuống cho rồi. Có nhiều bạn trai vì nhát mà bị chạm tự ái, đổ cộc khi tranh luận. Lúc bình thường họ tốt, trái lạitính nhát bị trêu chọc họ dữ mà hồi hộp, cộc mà phập phồng.
Người lớn nhát gan có thể vì quá tự ái bởi kiêu căng. Con trai nhút nhác vì tại còn gàn mà gàn nói đúng hơn là chưa thích nghi được với người, sự việc hoàn cảnh. Họ chưa tin tâm tình tư tưởng họ là hay đẹp. Lúc diễn tả họ sợ sai lầm, sái chỗ, sái mùa rồi bị khinh. Có lúc muốn đánh bạo vì thấy mình cũng như ai. Mà rồi lại non kinh nghiệm, không dám. Tiếng nói họ chưa kiềm hãm được. Gương mặt không biết có vẽ làm sao. Cử chỉ, điệu bộ không biết mực thước nào. Hành vi nhiều ít đến đâu. Hồi nhỏ, không để ý gì, muốn làm gì thì làm. Bây giờ chưa thành nhân , chưa lão thành đang ở trong thứ tuổi nửa chừng nên sợ nào quá lố, lỡ trớn, gàn dỡ, vụng về, lố bịch, quê mùa, thô lỗ, buồn cười... Bạn trai thì nhiều lúc hăng hái lắm. Đã hăng hái thì hiếu động. Mà lại bị những mặc cảm trên ngăn trở, thành ra họ nhút nhát. Mà không sao. Ai trước khi đến già giặn, đều qua thời kỳ như "cheo" nầy. Jean Le Presbytre trong cuốn "Toi quy deviens homme" có dẫn lời nầy của Anatole France: "Hồi tôi còn con nít, tôi thông minh. Mà lên 17 tuổi, tôi đần độn. Tôi nhát gan đến nỗi tôi không thể chào hỏi, ngồi chung với nhiều người mà khỏi mồ hôi rịn ướt trán". Bạn trai nào cũng đều có lúc làm Anatole France con nít và Anatole France 17 tuổi.
12- Tưởng Trần Gian Ai Cũng Tốt.
Đọc Kiều của Nguyễn Du, ta thương Từ Hải ở chỗ từ tốt bụng, quá tin cậy Kiều nên:
"Đang khi bất ý chẳng ngờ"
"Hùm thiên khi đã sa cơ cũng hèn"
"Không phải bạn trai nào cũng có thể "
"Bởi nghe lời thiếp nên cơ hội nầy ".
Nhưng chắc chắn các bạn trai đều vì tự nhiên tốt bụng dễ tín nhiệm kẻ khác. Từ Hải chết thảm thương. Bạn trai có thể khác Từ ở điểm đó. Còn dễ bị kẻ khác, trong đó có bạn gái, dẫn dụ thì bạn trai đích thị là có dòng máu của Từ. Nói vậy không có ý bảo bạn trai hoàn toàn yếu đuối trước những lời đường mật. Tôi chỉ nói họ dễ bị dẫn dụ thôi. Trừ những bạn trai có một lập trường dứt khoát căn cứ vào nột nền tu đức vững chắc, quyết định không giao thiệp với phái yếu, trừ số người đó, tất cả bạn trai nào tin mình "trí dũng có thừa" mà dằn co, lời qua tiếng lại với bạn gái, sau cùng cũng bị bạn gái thuyết dụ. Hãy nghe E. Montier: "Trong cuộc đấu lý xảy ra giữa đàn ông và đàn bà, người thắng không phải đàn ông." Ơû đây ta đừng chỉ hiểu trong lãnh vực tình dục mà hiểu trong nhiều địa hạt khác nhau. Người bạn trai tự nhiên có xu hướng mở cửa lòng, ký thác tâm sự. Họ có thân thể cường tráng đấy, nhưng ống khóa tâm hồn của họ không chắc. Vài câu hỏi trúng tâm lý, đập ngay chỗ yếu của họ, họ sẽ tiết lộ hết những thầm kín của đời mình. Khi có ái tình, thứ ái tình tình dục yểm trợ thì thôi: chân tóc kẻ tơ của chuyện Tần chuyện Tấn gì trong thời qua cũng vơ vét nói cho sạnh sành sanh. Mà không phải chỉ đối với bạn gái, đối với người đồng phái, kẻ nào biết nắm tâm hồn họ, họ cũng dễ dàng tín nhiệm. Người cha nhiều khi cứng cỏi, khô lạc không thuyết dụ họ được, chớ bà mẹ chân thành, dịu ngọt có thể đi sâu tận cung tương tâm hồn họ. Hồi lúc lo về trung học, tôi thấy nhiều bạn trai bàn chuyện tâm tình với nhau cũng hết sức dễ dàng. Có người thật ra không tin bạn mình lắm, mà cũng phô bày các chuyện lăng nhăng về ái tình, về tình tâm giao. Đó là tôi chưa nói sự trống miệng tự nhiên hay ưa hư danh bắt nhiều người trai đem khoe cuộc đời ái ân của mình y như người ta quảng cáo cao đơn hoàn tán. Một điều lạ nữa là tuổi dậy thì, mười câu chuyện của bạn trai là có đến chín bàn tâm sự.

13- Bàn Tâm Sự Như Cơm Bữa.
Bởi lý tưởng trần gian ai cũng tốt, bởi chưa đủ tự chủ để chế ngự tâm hồn, bạn trai nhiều kẻ ưa than thân trách phận. Cũng có đôi khi họ bàn tán về những thành công, về vận mạng, về tài ba của họ. Song cách chung họ phơi trãi những nỗi khổ tâm. Những thắc mắc họ gặp trong cảnh sống gia đình, học đường, xã hội... Ở trên tôi nói sơ quatính dễ tín nhiệm đã thúc đẩy bạn trai hay cỡi mở cõi lòng cho bạn gái. Tôi muốn nhấn mạnh ở mục nầy: Bạn gái là hạng người mà khi bạn trai tín nhiệm bàn tâm sự cặn kẽ nhất . Đó là chỗ yếu của bạn trai. Họ không nghĩtính loài người là trống miệng. Họ không quan tâm đa số bạn gái là thèo lẽo. Họ bất kể tình yêu hay có mầm ghen tương, mầm phụ bạc. Họ nghe như có sức mạnh huyền bí xô đẩy họ phải bộc bạch cõi lòng. Có khi họ cũng có những ý định tìm những giải quyết, tìm lối giải thoát, tìm các ý kiến hay. Nhưng thường nhất là cho tâm hồn họ nhẹ nhõm. Đừng ai trách cứ họ: chính họ cũng trách mình sao yếu đuối, cầm lòng không được. Tự trách là một việc mà cởi mở vẫn cởi mở. Ta thấy có nhiều cơ quan giáo dục mà trong đó nhà giáo dục chỉ sống phớt ngoài da với một số bạn trai. Người ta thấy bạn trai ngoan ngoãn vâng vâng, dạ dạ tưởng đâu không có chuyện gì. Có dè đâu cõi lòng bạn trai nào cũng mang nặng bầu tâm sự cần được am hiểu dẫn dắt. Bạn trai mà ai biết chia sớt ưu sầu, ước vọng với họ, họ dám hy sinh chết sống. Tiếc thay nhiều cha mẹ lo mưu sinh, thầy giáo mắc lo trí dục để lắm bạn trai sống cô đơn với nguồn tâm sự lênh lánh của mình. nếu không tìm những giải trí ô uế, thì họ đem bộc bạch tâm hồn cùng những kẻ bất đáng. Mù: vẫn mù, đời họ phải sống trong liều lĩnh hoang mang như kẻ chỉ dẫn họ. Ước gì các linh mục chuyên lo các trách vụ tìm hiểu, hướng dẫn những tâm hồn bạn trai khi họ cần chia xẻ tâm sự.
14- Một "Chút Xíu" Ích Kỷ
Tôi đã không tiếc lời khen bạn trai là tốt bụng. Tôi sẽ khen họ thêm ở số sau về đức hy sinh của họ. Nhưng tôi phải công bình nói ở đây một khuyết điểm của họ là ích kỷ. Khi bàn về ái tình của bạn trai tôi sẽ nói tật ích kỷ của bạn trai rất nặng vì tình yêu của họ căn cứ vào bản năng truyền sinh hơn là nhân nghĩa. Chút xíu ích kỷ ta tìm hiểu ở đây là do nam tính của họ. Họ không thắc mắc như bạn gái trong lối sống, trong câu chuyện, nhưng họ không muốn ai ăn qua họ mà làm cho họ "lép", mất mặt. Mấy lúc họ ăn to nói lớn là do họ vô tình hay hữu ý tỏ ra mình phải được tôn trọng. Tật ích kỷ nầy có thể đi đến chỗ quá lố, tàn nhẫn. Như trong cuộc tranh với bạn gái hay nhiều bạn trai khác, họ có thể nghe theo kẻ khác nhưng phải đợi lúc họ bình tĩnh, êm dịu dẫn dụ họ. Lúc họ đang sôi nổi trình bầy ý kiến thì họ nhất định thắng. Đem lý mà chọi với họ chỉ làm cho họ bất mãn thôi. Oùc ích kỷ của họ, tôi thấy nặng trong óc độc đoán. Nó tồn tại lớn mạnh về sau khi họ làm cha gia đình. Nói điều nầy tôi vẫn nghĩ một số người nam có óc phụ nhược. Ai nói gì họ cũng "nam mô" vâng, dạ. Trong gia đình giữ thứ "đạo" mà người ta hay nói chơi là "đạo T.B". Tôi có dịp tiếp xúc với một số người nọ tôi cho là điển hình nhất trong sự sợ vợ. Người ấy có chức vị cao nhưng quyền làm đàn ông, làm lớn trong gia đình họ giao cho bà. Lần nọ tôi đến thăm, ông gặp tôi bắt tay rồi vào nhà trong báo với bà ra tiếp khách. Đến bữa ăn. Bà ngồi trước ông, ngang khách, còn ông ngồi dưới, nép một bên. Tôi có dịp bàn chuyện riêng với ông, ông tỏ ra đầu óc độc lập lắm. Mà không biết tại sao ông lại có thái độ trên. Thành ra khi bàn về tật ích kỷ, ưa độc đoán tôi nói với dè dặt.
15- "Một Lời Đã Biết Đến Ta"
Tâm hồn bạn trai tôi có thể sánh như một chiếc lục hoàn cầm, ai biết chơi đàn nầy có thể tạo ra một bản nhạc hy sinh tuyệt vời, bằng ai vụng tài khi khảy những bản "bất mãn" như ông bầu trong thùng thiếc. Bạn trai tự trọng lắm. Dưới đây tôi sẽ nói rõ. Nhưng rất giàu lòng hy sinh vì bảntính tự nhiên quảng đại. Tạo hóa đã ban cho bạn trai bản năng làm cha hiểu theo nghĩa đảm đương gia đình từ vật chất đến tinh thần. Bản năng nầy hiện rõ trong những nghĩa cử của họ. Cách chung bạn trai không có tiền thì thôi, hễ có thì bố thí dễ dàng hơn bạn gái. Ai biếttính hào hiệp của họ, nói phải quấy với họ, "một lời đã biết đến ta" họ dám làm những việc hy sinh cao cả. Những bà mẹ biết nói ngọt ít có con trai làm biếng. Chị hay anh mà nói xẵng thì ăn cơm xong rửa chén một mình: bạn trai ngông đi chơi. Trong nhiều trường nam nữ học chung, tôi thấy có nhiều bạn gái lợi dụngtính quãng đại nầy của bạn trai. Thiếu gì bạn trai làm trối chết nhiều việc vực nhọc chỉ vì người ta cho mình uống nước ngọt. Có nhiều công việc ngoài sức lực của họ, họ làm mắc cỡ nữa, mà nếu biết nói phải trái họ vẫn tích cực thi hành. Trong khi làm việc công, khi giúp kẻ khác, đáng phục nhất là bạn trai không nghĩ gì được trả ơn. Họ hy sinh vô vị lợi. Họ vui vẻ, có khi ca hát, nói chơi qua lại, huýt gió, trửng giỡn, thoi thụi nhau để làm, làm đắc lực. Ai tử tế tặng chút quà hay đồ đỡ lòng, giải lao gì họ nhận ăn cách tự nhiên như của nhà.tính hy sinh nầy thực đẹp. Nó là một trong những bảo vật mà tạo hóa tặng cho người đời. Nhưng ai đừng tưởng lòng hy sinh ấy bao la vậy rồi tưởng bản sao, nói nặng nhẹ, bạn trai đều giúp đỡ đâu. Phải họ làm chết sống, không phải họ còn phá hoại nữa là khác. Tôi muốn nói họ rất trọng danh dự.
16 -"Ninh Thọ Tử Bất Ninh Thọ Nhục".
Trong hai giới nam nữ, danh ngôn nầy của nhà nho tôi tưởng được thể hiện ở nam giới hơn. Bạn trai tuổi hoa niên, lòng trào nhựa sống cũng thời danh dự không thua người lớn. Nhiều bạn trai lỗ mãng ăn nói bất hiếu với cha mẹ, tại vì các vị nầy bất kểtính tự trọng của họ. Họ hay đánh lộn với anh chị em trong nhà, vô lễ với thầy, ra đường nghinh ngang, một phần lớn là trọng danh dự nhiều khi cách mù quáng. Vì chưa già giặn, họ không thấy được trong cái nhịn có cao cả, lễ phép. Họ hiểu lên mặt hơn người thì khỏi mất mặt.tính nầy nếu người nam thành nhân lão thành còn giữ. Thiếu chi bà vợ không biết óc tự trọng của chồng, sướng miệng nói xấu, mắng chưởi làm mất mặt chồng và lãnh những trận đòn trị tội không còn hương vị uyên ương gì nữa. Nói đến đàn ông, trong đó có bạn trai, phải nhớ điều nầy: là họ nhịn thua ai cái gì chớ không bao giờ chịu mất danh dự. Nhiều ông chồng bị tiếng sợ vợ không phải hoàn toàn bạc nhược, mà tại sợ cãi lộn, đánh lộn bị nhục cả gia đình. Thế mà oái ăm, có nhiều bà vợ không coi thái độ nhịn của chồng là vì trọng danh dự mà tưởng là dễ ăn hiếp, đem lối ăn nói hổ cái ra xử tệ với chồng. Có nhiều đàn bà tốn thuốc rượu nhiều tại lỗ miệng quá dữ.
Ngay trong lãnh vực ái tình, người ta đừng tưởng người bạn trai không biết trọng danh dự. Họ vẫn có thể yêu một người con gái, vừa có lúc chưởi kẻ ấy, xử tàn tệ như đánh đập nữa. Điều nầy không lạ: họ yêu vì bản tính họ thèm yêu. Nhưng họ xử cứng rắn vì họ giàu tự trọng.
Trong lãnh vực giáo dục, người có trách nhiệm nên biết tâm lý ấy để nắm nam thanh. Họ không phải háo danh đâu. Khi biết kích thích thần tượng danh dự, họ sẵn sàng hy sinh. Cũng đừng ỷ quyền cao, nuôi nấng họ, thấy họ cô thế mà xử bạc họ trước mặt kẻ khác, nhất là trước mặt phái yếu. Lúc nào bị như vậy họ cũng bất mãn cả. Họ làm thinh không có nghĩa là lòng họ chai đá. Mà từ chỗ phẫn uất đến chỗ phản động chỉ còn một bước gần.
17- Đội Trời Đạp Đất Ở Đời.
Đọc đời tư của nhiều nhà tướng mà tên tuổi sống thiên thu như A Lịch Sơn đại đế, Nã Phá Luân, ta thấy lắm lúc về đường tình ái, họ yếu đuối, yếu hơn đàn bà. Nhưng về đường tư tưởng, về các quyết định thuộc lãnh vực xã hội, chánh trị, quân sự, họ lúc nào cũng tỏ ra là tay bản lĩnh. Cái óc "đội trời đạp đất ở đời" ấy lúc dậy thì bạn trai đã có. Duy khác một chút là đôi khi bạn trai dùng nó quá lố làm cho người ta thấy nó lố bịch hơn là họ thích sự độc lập tinh thần. Ơû trên có chỗ tôi nói bạn trai ưa nói ngọt. Điều đó không có nghĩa là họ dễ dẫn dụ bằng sự phi lý đâu. Họ cần lẽ phải, một thứ lẽ phải được trình bày để tâm phục hơn là lý phục. Trong một đám đông bạn trai bạn gái thảo luận, bạn gái có thể thụ nhận ý kiến bạn trai dễ dàng chớ bạn trai không biết thuyết phục, chỉ đưa lý suông chưa chắc bạn gái nắm tinh thần họ được. Bạn trai cần sự giúp đỡ nhưng khi được giúp đỡ không muốn kẻ phục vụ mình tỏ ra hơn mình. Đôi khi trong đời sống gia đình, người bạn trai muốn sống một mình một cõi. Đi đâu về bạn gái hay lúm xúm bàn đủ thứ chuyện cho gia đình nghe. Bạn trai cởi áo, đi rửa mặt hay tắm ra ngồi ngoài chỗ mái nghỉ. Ai hỏi gì thì nói vừa đủ rồi thôi. Cần lắm họ nói vội một chút. Xong, họ cũng kiếm chỗ yên để nghỉ ngơi hay làm việc. Bạn trai không khác nhiều ông chồng, nhiều người cha trong gia đình, chiều chiều nằm yên trên ghế bố đọc sách, ngắm cảnh, hút thuốc cố ý tránh sự ồn ào của con cái, của cuộc nội trợ.
Một điểm đặc biệt của tâm lý bạn trai là tỏ ra uy quyền. Họ chưa có quyền chức vì chưa làm việc xã hội, chưa có quyền lực vì còn lệ thuộc gia đình, cũng không có quyền thế vì chưa làm nên việc gì khả quan. Nhưng tại từ bản tính tự nhiên, họ có bẩm phú tỏ ra mình có quyền. Họ không hữu ý ăn trên ngồi trước, ăn to nói lớn. Đừng ai nói họ kiêu căng. Nhưng tự nhiên từ cử chỉ đến ngôn phong họ tỏ ra uy quyền. Họ nói, không muốn và không chịu được ai cãi. Gia đình họ có chuyện lôi thôi, họ tự xen vô giàn xếp. Cha đánh má, chị hay em gái buồn khóc, còn họ can thiệp, lên tiếng trách cha. Họ la rầy em út đã đành mà cũng rầy chị. Lúc sửa những tác văn của nam sinh, tôi thấy tính nầy của họ rất rõ rệt. Có nhiều vấn đề không ăn thua đến óc xã hội, việc tổ chức chánh quyền, cải tạo phong tục, canh tân xứ sở, họ vẫn bàn leo qua, ra đề nữa, nói không ra đâu mà cứ nói. Tại bản tính nam nhi, tự nhiên ưa bạch lộ bản năng thích uy quyền của mình.
Muốn gia đình hạnh phúc, người vợ đừng thắc mắc khi thấy chồng mình ưa sống độc lập và ưa nói giọng có quyền. Phải biết nương chiều họ các điểm nầy rồi êm dịu chỉ cho họ những khuyết điểm như quá lạnh nhạt với gia đình, như lố bịch, v.v... Người chồng sống cần sự âu yếm của vợ lắm, nhưng họ chịu không nổi sự nheo nhóc của gia đình: con khóc, lợn kêu, đầy tớ đi rật rật, áo quần ngổn ngang, các thực phẩm tới bữa ăn mà chưa sẵn. Vẫn biết lo cho gia đình, mà họ muốn có những lúc rảnh trí. Họ lại không thích ai ngang nhiên xen vô các việc thuộc thẩm quyền đảm trách gia đình họ. Người vợ phải tế nhị trọng nể ý kiến chồng. Nên nhớ thuyết dụ chồng hơn là tỏ ra mình khôn hơn chồng. Bạn trai là những người chồng tương lai:tính họ duy nhất về căn bản. Muốn chinh phục tâm hồn họ phải kính trọng tinh thần độc lập, tính ưa uy quyền của họ.
18- Lên Như Diều Gặp Gió.
Trong mấy đoạn trên, có chỗ tôi vạch cho bạn thấy những khía cạnh bi quan, buồn chán của bạn trai. Bây giờ tôi cùng bạn một mâu thuẫn của tâm hồn phức tạp của họ mà lòng hăng hái nhiều khi cao hứng dậy lên như diều gặp gió. Cõi lòng họ như một chiếc đàn mà các dây rất nhạy có thể phát ra những bản nhạc say mê đời. Họ nghe thú vị tận đáy tâm hồn những điều mà tuổi thơ họ nghe lạnh lạt, những điều mà người lớn xung quanh họ không khai thác được nguồn ham mê bằng. Gặp một bạn trai, khôi ngô, lịch thiệp, xử với họ bằng tâm tình tế nhị. Họ vui sướng, được một bạn gái chép cho một bản nhạc. Họ nghe như lên tiên. Ngâm một đoạn Kiều, đọc Shakespeare. Verlaine trong 15 phút họ thấy muốn thoát tục. Họ đứng hằng nữa giờ để nắm một mâm trăng sáng rực những mộng trên trời rằm. Một tiếng họa mi, vài đợt gió xuân kéo mình rào rạt trên mái nhà, vừng thái dương từ dưới mí nước biển bò lên đốt đỏ một khu trời, gà eo óc gáy báo hiệu một ngày mới, chuyến về của người mẹ từ lâu xa vắng, lên đường để du lãm dịp hè, nhà có khách sang vân vân và vân vân. Thưa bạn, tất cả những lý do có thể làm cho trên mặt bạn trai như có tết. Trong một thời gian huấn luyện thanh niên tôi biết nhiều nam thanh gặp tôi mặt như hường nở, cười ngoẻn ngoẻn. Tôi hỏi sao vui. Họ cười thêm rồi nắm tay tôi lôi đi chơi mà không nói gì. Tôi biết ý. họ vui ngầm vì những lý do gì đây. Hỏi kỹ, kẻ thì mới ăn giỗ xong, người khác nói ba mới ráp xong chiếc xe máy, người khác nữa làm việc văn được thầy cho điểm cao. Nếu gương mặt của bạn trai lúc tinh thần họ xuống dốc là một tấm thảm rong rêu tang chế ở nghĩa địa thì gương mặt của bạn trai khi hăng chí đúng là cành mai vàng rực sáng mồng một tết nguyên đán. Hỡi bạn trai, quý báu lắm, tâm hồn hăng hái của bạn. trong cặp mắt sáng ngời hân hoan của bạn, tôi thấy hình ảnh của Thượng Đế, nguồn hoan lạc của vạn loài. Nhìn cặp môi tươi đỏ của bạn mà nụ cười truyền ra điện lực yêu đời, tôi thấy những thử thách của cuộc sống bớt đi phần nào cường độ chua xót. Gia đình có bạn, người ta khỏi gặp những bóng ma đen tối của hiểu lầm, thắc mắc, bất thuận. Quốc gia lại cần bạn hơn nữa vì giang san chỉ được xây dựng khi có những thế hệ say trào sức sống của giống nòi. Bao nhiêu công trình khảo cứu nhân loại cũng đang chờ ở lòng hăng hái của bạn. tôi cầu xin thiên lực giữ quả tim vàng bạn luôn trong lửa yêu đời. Nhưng thưa bạn, tôi sợ một chút nầy là tuổi bạn hay thay đổi. Niềm vui sướng buổi mai, chiều lại bị tống khứ bởi tâm tình tịch liêu, bi đát. Bạn hãy nỗ lực vui lên. Vui là con đẻ của tâm hồn thánh thiện. Bạn hãy tin Hulst: "Vui vẻ có tính chất tinh thần, không phải sự mạnh mẽ cung cấp nó mà chính linh hồn sản xuất nó". Song khi lòng phất lên như diều, bạn đề phòngtính nông nỗi của tuổi trẻ. Trong nhiều tác phẩm nhất là trong "người bản lĩnh", tôi nói thời đại ta ai cũng thấy cần những đầu óc già giặn để xây dựng nhưng lại người ta ưa sống trẻ, quảng cáo trẻ, nỗ lực tìm mọi phương cách cho mình trẻ. Ai bị chê là già thì bất mãn. Rồi ai mắng mình non kinh nghiệm thì oán kẻ ấy thiên thu. Không phải đợi già mới già giặn hay phải ưa sự già cả, nhưng cứ chung mà nói cho đặn già giặn phải có kinh nghiệm. Tinh thần phải được trui cho già mới chịu đựng nỗi các thử thách cay nghiệt của trường đời. Người lớn đã cần óc già giặn, tuổi của bạn trai lại cần có nó hơn để mấy lúc thanh xuân bạn vui vẻ khỏi làm những điều mà khi lão thành phải hối hận.
19- Kỷ Niệm Lên Meo.
Nếu ai trách ái tình của bạn là lửa rơm là lòng bạn trai dễ bội bạc thì bạn trai chịu. Nhưng trong khuyết điểm ấy như đống cát sạn, tôi thấy nhô lên hột ngọc nầy. Là trong lãnh vực tình cảm, sau thời gian giận giữ, oán thù, tình cảm, chia tay với ai, người bạn trai để những kỷ niệm giữa mình và kẻ ấy lên meo chớ không mấy khi nhắc lại mà làm cho kẻ ấy đau lòng. Một bạn gái lúc yêu một lòng trai, có thể coi tình nhân của mình như thiên thánh, gặp ai cũng tô lục chuốt hồng cho duyên thắm của mình. Nhưng giá họ phải nói cùng kẻ ấy câu "anh đi đường anh, tôi đi đường tôi" thì một thời gian họ nói xấu người tình của mình thậm tệ. Họ không tiếc lời oán trách. Họ đem bao nhiêu kỷ niệm êm đềm của thời ái ân cũ để gieo vào đó nọc rắn ghen tương hầu bôi lọ bến cũ của thuyền lòng họ. Họ có thể tự nhiên khạc nhổ, kêu mời thiên hạ thóa mạ gương mặt mà mấy tháng trước họ điên cuồng gở những trái hôn như thèm thịt sống. Xét tâm lý nhân loại, tôi thấy đàn bà bỉ ổi hơn đàn ông ở điểm tồi tệ đó. Đại đa số bạn trai không có tiểu tâm nầy. Có lẽ họ vô ý, không đáng khen mấy, khi họ không thích lật lại những trang đời cũ đầy vết lem của người họ yêu, có lẽ vậy. Song dù sao thái độ quân tử của họ cũng đáng quý mến. Tôi thấy có nhiều đàn ông khi đi đâu với người vợ mới cưới mà gặp người bạn tình cũ họ hơi buồn: nét buồn nói lên sự hiền, sự hối tiếc. Tôi cũng thấy nhiều đàn bà lúc say duyên mói, gặp những ong bướm cũ, liếc nghe két két và tướng đi, lối nói của họ như chồm tới để ngạo nghễ, để hãnh diện. Nếu Edward Montier viết: "Không có cái gì thánh đức với đàn bà bất trung" thì tôi có thể nói có cái gì trầm mặc khả ái trong đàn ông bất trung. Ngay từ hoa niên, bạn trai đã có thái độ tinh thần nầy. Hỡi bạn trai, đó là kho vàng của lòng bạn. Bạn đừng có nó cách vô ý thức. Phải nhận chân giá trị mình. Khi phải lật qua một trang sổ đời thì cứ lật rồi thôi. Đừng gợi lại những kỷ niệm ghi bóng quả tim, để rót thêm cho nhiều tâm hồn buồn tợ một chén đầy, một giọt nước khiến cho tâm hồn khổ đau. Dưới bóng mặt trời nầy, lòng nhỏ mọn,tính khả ố thì nhiều như trấu chớ những góc cạnh trân châu của tâm hồn bạn hy hữu lắm.
20- Tận Tâm Mà Không Tỏ Ra Tận Tâm.
Một em bé khát nước, tôi nhờ bạn múc cho nó tô nước. Nó uống xong cám ơn tôi mà quên hay không biết bạn. Trong gia đình nhiều con cái triều mến mẹ tha thiết, thấy trước mặt niềm hy sinh của mẹ hòa chan trong bao nhiêu cử chỉ âu yếm. Tình mẫu tử ứa trào trong những cái đút cơm, lau mồ hôi hay những nét hôn trong sạch. Còn người cha hai sương một nắng cày sâu cuốc bẫm, người cha bạo lực lao tâm trong các công sở, các xí nghiệp tư, các hầm mỏ, công trường, v.v... để gởi giá mồ hôi về nuôi con. Nhưng có ít ý thức tình phụ tử. Nếu xét cho kỹ thì cách chung cha có công hơn mẹ sau ngày đứa trẻ ra đời. Chính người đàn ông bảo đảm sinh mệnh vừa cho vợ, vừa cho con. Ngày nay ta thấy ở thành thị nhiều cô, nhiều bà rất đắc tội với chồng, với con. Họ đã không làm gì giúp chồng thành công rồi, lại không nuôi con mà đi mướn vú, đã không giữ con lại phú thác cho đứa ở, đã không lo ăn mặc cho chồng lại để mặc cho đầy tớ. Kinh thánh gọi người vợ là bạn đời của đàn ông. Nhưng ở thời nầy trong nhiều gia đình vợ đúng là oan gia tội báo. Có gia đình để đời lên hương chớ phải vì xác thịt mà tạo thêm miệng ăn, tay xa xí, dây trói chân trói cẳng đâu. Những bà mẹ xứng đáng là bà mẹ thì tình mẫu tử là kim cương. Con cái nên nhớ ơn mẹ mà đừng quên cha. Cha rất tận tụy mà tỏ ra không tận tụy.tính cao cả mà khô lạc nầy, bạn trai có ngay từ lúc ấu thời và suốt quãng đường đời. Trong gia đình, anh hai, anh ba đi tác mương đem tôm cá về giao cho chị. Chị làm đồ ăn dọn lên cho mấy em ăn. Các em thấy chị dễ thương biết lo cho mình. Còn mấy anh đi đâu về ngồi ở trần hút thuốc, hơ lạnh và đợi cơm bữa. Thí dụ tôi dẫn ra đây nói lêntính vô tư cao cả của bạn trai. Họ chân thành, tích cực hy sinh vì công ích lắm, nhưng tại bản chất không tỏ ra vẻ lộn xộn, náo nức, tỉ mỉ là mình tận tụy.
Nhà giáo dục, chỉ vạch cho bạn trai tâm lý kỳ đặc ấy của họ. Tập cho họ siêu nhân hóa những nghĩa cử vì sự làm ơn được đo lường bởi Đấng tối cao giá trị hơn sự thi ân cầu lợi trước mặt. Cũng nên cho chính bạn trai biết khía cạnh ấy của tâm hồn người cha, để tâm hồn họ vừa có sẵn tình mến mẹ hầu được hiếu thảo đầy đủ hơn khi biết quý mến cha họ cách sâu xa. Cái câu: Công cha như núi thái sơn. Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra.
Thật là minh triết và nên là câu nhựt tụng cho tuổi trẻ. chúng ta vì không ý thức tình yêu của cha mẹ là dụng cụ quan phòng của tình yêu Thượng đế(dụng cụ gần là mẹ, dụng cụ xa là cha) nên đối với"biển hồ lai láng" là tình phụ mẫu ta hay nếu không"tính tháng tính ngày" khi yêu cha mẹ, thì ta, lúc có lông có cánh chỉ biết lo cho mình, cho bợ, cho chồng, cho con cái. Lắm lúc cha mẹ đã hết làm mọi ta, sang qua làm tôi tớ cho đời cháu là con cái ta mà ta để các vị ăn uống, nghỉ ngơi tệ bạc. Có kẻ nặng nhẹ, chưởi mắng nữa. Thật thấu trời. Lạy Thượng đế xin ban cho loài người tri ân.
21- Không Chịu Cái Gì Mờ Ám.
Muốn nắm tâm hồn bạn trai mà bỏ qua khía cạnh nầy thì nhất định hỏng. Cứ quan sát cách đối xử của cha, trong nhà đối với mẹ thì biết. Cha sợ mích lòng mẹ lắm nên đâu có nghĩ không để mẹ tự do đi chỗ nầy chỗ nọ. Cha mặc nhiên hay minh nhiên chỉ xin mẹ cho biết rõ lý do, chỗ đi. Mẹ đi tha hồ mà không nói gì đến cha, sau cùng cha bất mãn. Cha bất mãn nhất là khi mẹ đi đâu về mà nói bằng một giọng úp mở, mờ ám. Về tiền bạc cha tỏ thái độ tinh thần nầy rõ rệt. Cách chung thì trong gia đình, cha để mẹ giữ tiền. Cha không bao giờ yêu mẹ mà keo kiết để mẹ túng thiếu. Nhưng cha không chịu được những khoản mẹ chi tiêu mà cha không biết lý do.tính nầy bạn trai có không thua người cha trong gia đình. Có người cho đó là tính ích kỷ đàn ông. Phải. Nam giới, trong đó có bạn trai, mang nặng bản năng ích kỷ nầy, nhưng là một thứ ích kỷ không có ác ý, không mưu cơ. Họ tự nhiên đòi hỏi biết minh bạch những gì có liên can tới họ. Ngay trường hợp họ lỗi lầm, nếu được cảnh cáo, trừng phạt đúng đắn, họ dám phục thiện. Còn những đe dọa do nghi kỵ, nói xiên xéo chỉ làm cho chí tự cường của họ gia trọng và khiến họ bực dọc thêm. Trong gia đình người vợ muốn cho cuộc đời uyên ương thuận thảo nên nắm bí quyết này là cái gì cũng êm dịu nói minh bạch với chồng. Cha mẹ hay thầy giáo hoặc ai có nhiệm vụ điều khiển nam thanh hãy xử với họ vừa bằng từ tâm vừa bằng thực tâm. Họ sẽ cho ta thấy họ rất tốt.
22- Luôn Nghe Thiếu.
Đức Thánh linh quả thật thấu triệt tâm hồn con người khi linh ứng cho Thánh ký gia viết: "Đàn ông ở một mình không hay". Lời này còn nói lên tình yêu quan phòng của tạo hóa khi đã sáng tạo nhân loại. Người đàn ông thì tự cường, giàu óc độc lập, ngoài mặt không muốn làm một kẻ để cho người trong gia đình lo lắng. Họ muốn đảm đương hơn là được đảm đương. Về trong gia đình họ sống phần nào đời sống của họ thôi: vì công ăn việc làm, vì trách vụ xã hội, họ sống ở các nơi khác nhiều hơn. Nhưng trong khi họ bắt đầu đi sống xa gia đình như vậy họ tha thiết muốn người bạn trăm năm sống đóng trụ ở gia đình và tạo ở đó một nguồn an ủi cho họ. Có khi trong cảnh sống vợ chồng qua những thời gian tân hôn, trăng mật, đàn ông sống hơi lạt. Tuy vậy, chớ tình yêu chan chưá trong nếp sống của họ đối với bạn đời của mình. Những lúc họ ở xa gia đình, tình yêu ấy nổi dậy, gây sự tiếc nhớ, đối sự có mặt, sự săn sóc, sự phục vụ của người vợ, mặc dầu các việc nầy bản năng ưa độc lập của họ không cho họ thụ nhận. Bạn thấy chút mâu thẫn sâu sắc đó chưa. Bạn trai buổi dậy thì có rất nhiều thứ mâu thuẫn đó. Không phải họ có ý thức rõ rệt: sự đòi hỏi cảnh ấm cúng của đôi vợ chồng đâu. Có kẻ chưa lập gia đình mà. Nhưng tâm honà đầy những khát vọng vĩ đại, bận rộn vì chí cả của họ nghe cần một cái gì êm dịu như tình mẫu tử, lời nói dịu hiền của chị ruột, bữa cơm dọn sẵn của chị dâu. Lẽ dĩ nhiên khi tình yêu hoạt động thì bản năng nghe thiếu thốn nầy hoạt động mạnh. Bạn trai có những tâm cảm ấy không lạ gì. Tạo hóa sinh ra con người đã nghĩ đến nam và nữ. Cho đặng việc sáng tạo của Ngài tiếp tục mà không cần phép lạ bất ngờ mà vẫn huyền bí, Ngài gieo trong tâm khảm nam nữ nhu cầu bổ túc nhau. Điểm nầy tôi bàn chu đáo ở chương sau. Sống chung hay lãnh đạo nam thanh phải biết lỗ trống của tâm hồn họ. Hướng họ về sự khao khát của những siêu nhiên, giúp tâm hồn họ hướng thượng cho đến khi họ bước vào ngã ba cuộc đời. Nếu họ tu hành thì lỗ trống tâm hồn họ được trám bằng tình yêu Thượng đế và nhân loại. Phải hiểu là chân tu theo chân giáo. Chớ nên có một quan niệm tu trì sai lầm thì nguy hiểm. Tình yêu siêu nhiên không có, tình yêu xác thịt bấp bênh: nội tâm khủng hoảng. Cuộc đời do đó có thể hư. Còn nếu bạn trai bước vào cửa hôn nhân . Thì tâm hồn họ là khuôn lộng hình ảnh trăm năm của họ. Dĩ nhiên phải biết lựa người để cuộc sống gia đình là một bản cầm sắt tuyệt diệu. Người lớn cũng nên hướng dẫn bạn trai trước khi họ lập gia đình về đời sống thiêng liêng. Cho họ biết rằng người bạn đời là nguồn an ủi họ đấy. Song nếu muốn thỏa mãn hoàn toàn, họ phải thanh hóa tình yêu của họ. Đem lòng về Thượng đế là nguồn yêu, là nguồn an ủi hoàn toàn thì tâm hồn mới thỏa mãn như ý.
23-Sống Trong Tương Lai Dệt Mộng Vàng.
Người ta hay trách bạn trai sống siêu thực tế. Điều nầy không oan cho họ chút nào cả. Ơû trên có chỗ tôi nói họ mơ mộng. Mà mộng của họ không phải chỉ thứ mộng buồn rầu như gió thu làm tê tái lòng mà thôi đâu. Họ có những mơ vọng huy hoàng về tương lai. Có khi không lo chuẩn bị về tài đức nhưng họ khao khát làm một tài tử dương cầm, một phi công lưới gió ngàn, một diễn giả phun châu nhả ngọc, một thi sĩ thoa dịu lòng đời, một nhạt sĩ gieo trong cuộc sống niềm yêu đương, một limh mục chinh phục linh hồn thế giới, một trạng sư, quan tòa bảo vệ công lý, một nhà văn làm kiếp con tằm, một tướng sĩ tiếng dậy ngàn cây nội cỏ. Tương lai mà họ ao ước dệt toàn bằng mộng vàng. Hồi nhỏ họ thích nghe chuyện ma, chuyện của Jules Vernes, Tấm Cám. Bây giờ muốn hấp dẫn họ phải nói A Lịch Sơn đại đế, Nã Phá Luân, Nguyễn Huệ, Nguyễn Du, Ssakespeare, Bossuet, Abraham Lincoln, Charlot v.v... Đó là dấu hiệu bạn trai có tâm hồn cao cả. Mộng thường la hão. Nhưng hy vọng nào không có tính chất mộng. mà con người phải sống trong hy vọng chớ. Bổn phận nhà giáo dục là giúp bạn trai đạt những hy vọng bằng những chuẩn bị thiết thực là học tập, là tu đức, là chất chứa kinh nghiệm.
24- Tình Cảm Thay Lượng Đổi Phẩm.
Đọc các mục trên ta nhận thấy điều nầy rõ rệt là tình cản của bạn trai buổi ấu thời cũng dồi dào nhưng ngã về những hình ảnh, những sự lôi cuốn có tính chất ngũ quan. Đến lúc hoa niên về dào dạt trong tâm hồn, tình cảm họ tăng cường độ. Tình cảm bây giờ bị cuốn bởi những hình ảnh thiết thực hơn, tế nhị hơn và náo động tận đáy tâm hồn. Có nhiều điều lúc bé thơ họ ngó bằng cặp mắt bồ câu vô tư: họ cười rồi khóc, mới khóc lại cười. Ai vừa đánh rồi cho bánh liền họ cảm đau cũng như sướng khoái khi ăn bánh. Bây giờ bạn trai như con ó trên cành trúc gom con mắt chòng chọc nhìn bóng mình soi dưới nước. Họ đào sâu tâm hồn, cân đo những thay đổi từng phút giây trong tâm địa. Họ ý thức các lối xử tiếp trong gia đình. Ngoài xã hội họ quan tâm đến phép lịch sự. Tâm hồn họ xao xuyến nhất là khi tim họ trở mình về chiều yêu đương, bắt họ có bao nhiêu hình ảnh lôi cuốn họ mơ mộng, suy nghĩ' tha thiết mà trong chương sau tôi sẽ trình bày cùng bạn.