Trang 9

41- Định lập vua khác
Pháp quan khiến chớ trì nghi,
Đặt ai tua kíp liệu đi chớ chầy.
Văn-Tường triều yết tâu bày,
Gửi ràng: "Xử biến phải rày tuỳ nghi .
Vả nay nhà nước gian nguy,
Đều nhờ chánh đức duy trì chủ-trương.
Nối ngôi nguyện rõi tiên hoàng,
Mới yên thửa dạ kẻo thương tâm tình."
Phán rằng: "Sự ấy đã đành,
Kiên-giang chỉn đó một mình mà thôi.
Lớn khôn tính sửa nết rồi,
Dựng nên ấy cũng là trời phó cho.
Ngửa nhờ liệt thánh âm phò,
Họa là may lại qui-mô vững bền."
Văn-Tường gửi ý rất nên,
Xin ban ý-chỉ về truyền Pháp nhân.
42- Nguyễn văn Tường bị bắt đi đầy
Vài ngày bỗng thấy báo rằng,
Pháp quan đã bắt Nguyễn-Văn xuống tàu.
Thất kinh việc ấy bởi đâu,
Vừa nghe có phiến gửi tâu sự tình.
Rằng: "Nay Pháp quốc Thống-binh ,
Trách quan Phụ-chính lệnh hành chẳng xong.
Hẹn cho hai tháng giao cùng,
Việc gì việc nấy hết lòng sửa toan.
Trong ngoài đều thảy cho an,
Nay đà quá hạn lại càng phân vân.
Vậy nên cứ pháp nghiêm răn,
Đày ra hải-đảo tội chăng dung rằy.
43- Nguyễn Hữu Độ và Phan Đình Bình vào Huế giữ triều chính
Còn như việc nước Nam đây,
Có ngươi Hữu-Độ tài hay khá dùng.
Phan đình Bình cũng tôi trung,
Giao hai người ấy đồng lòng toan đương.
Bắc-kỳ Trọng-Hợp sửa-sang,
Quyền thay kinh-lược một phương giữ-gìn
44- Khâm-sứ Pháp vào yết kiến bà Thái-hậu
Cải đồ ngõ nước mau yên,
Tham-bô khâm-sứ xin lên tâu bày.
Sự này mới thấy xưa nay,
Chẳng cho thời sợ, biết rày làm sao.
Hãy cho, thử việc thế nào,
Minh-khiêm truyền chọn để vào triều thăm.
Ỷ không biết phép nước Nam,
Rằng: "Cho thấy mặt biết cam thửa lòng.
Gửi xin tạm cuốn sáo rồng.
Yết rồi bỏ xuống ngỏ cùng hỏi han."
Lạ-lùng diện mạo y quan,
Dạ-xoa mẽ dáng kinh hoàng xiết mô.
Tiếng như chim chóc líu-lo,
Nguyễn Hoành thông dịch phân mô mới tường.
Rằng: "Nguyên hai nước ước thương,
Chỉ vì lợi ích bảo an lâu dài.
Vì ngươi nghịch Thuyết cãi lời,
Vậy nên đến nỗi ương-tai rối loàn.
Nhờ nay Giám-quốc rộng khoan,
Thành trì đất nước giao hoàn lại cho.
Nguyễn văn Tường vụng mưu lo,
Để cho đến nỗi côn đồ nhiễu nhương.
Muốn mau đặng nước vững vàng,
Phải toan cánh lập quốc-vương mới đành.
Hoàng-trừ có đó sẵn dành,
Phụ truyền tử kế, chính danh phận rồi.
Cầm quyền sửa trị có người,
Đất thành giao lại, giữ coi hộ-phù.
Hàm-nghi xa lánh nơi mô,
Dẫu về thời cũng phong cho công hầu."
Mấy lời nghe rõ trước sau,
Dẫu quan mình ấy phép tâu dường nào.
Hai quan đồng tiếng gửi vào,
"Chúng tôi cùng dạ ước ao đêm ngày.
Quí quan phân vậy rất hay,
Nghiệp lành con nối, dân rày mới an."
Trước nhờ thánh đức chủ-trương,
Sau nhờ Thái-hậu mối giường sửa-sang.
Bảo phù lại có quí quan,
Ắt là bình trị phục hoàn như xưa."
Thoảng nghe mọi nỗi bày thưa,
Phán rằng :"Đặng vậy cũng nhờ các ngươi.
Nay ta đều thảy y lời,
Đô thành khả kíp giao lai mã chầy."
Kiều-giang-công rước về đây,
Xung-khiêm tạm trú chờ ngày hồi đô.
Vì sao cướp đặng lại cho,
Vì dân mến chúa phải lo phục người.
Nền nhân cỗi đức tẩm bồi,
Dầu mà muốn hiếp nào trời khứng cho .
Rước lòng Pháp quốc hộ-phù,
Trước về ngõ đặng thăm dò dường bao.
Quan minh về tập hội triều,
Kinh thành bèn khiến bàn giao tức kỳ.
Tôn thân có dạ kính vì,
Xem tình chẳng chút man-khi lộ mầu.
Sai quan các việc rõ tâu,
Xin hầu Từ-giá khá mau ngự hồi.
Cung đền chốn cũ trùng lai,
Nhện chăng, cỏ lấp, trần-ai bốn bề.
Nhà không khói lạnh ủ-ê,
Thoạt nhìn chi xiết thảm-thê ngại-ngùng.
Vì ai gây việc tai hung,
Thịnh suy đến nỗi nghĩ lòng thảm thương.
Nhà vàng lại đặng dựa nương,
Muôn thu trường hưởng thọ khang yên lành.
Kể chi những vật trọng khinh,
Đã đành thất-thoát lưu-linh còn gì .
45- Vua Đồng-Khánh lên ngôi
Chỉnh tu sau hãy tùy nghi,
Tự-quân mọi việc liệu bề khôi trương.
Chọn ngày hiệp cát đăng quang ,
Kỷ nguyên Đồng-khánh chiếu ban xa gần.
Yên dân rồi sẽ phủ tuần ,
Suy tôn nay phải trước dâng thỏa tình.

Chú thích:


Xử biến phải rày tuỳ nghi : là gặp biến,tùy theo phương-tiện.
Thống-binh : đây là nói tướng de Courcy.
Tham-bô : là tên người nước ta gọi ông Champeaux.
mẽ dáng : là vẻ ngoài.
Nguyễn Hoành : người Hà-tĩnh,chân thầy dòng ra làm thông-ngôn.
Giám-quốc : nước Pháp.
Hai quan : đây là Nguyễn Hữu Độ và Phan đình Bình.
mã : là tiếng cổ, nghĩa là chớ.
Dầu mà muốn hiếp nào trời khứng cho : Xem những lời ấy, đủ rõ là người mình lúc ấy không hiểu gì về cái chính sách thực-dân của Pháp.
Đã đành thất-thoát lưu-linh còn gì : nói đồ vật ở trong cung mất nhiều.
đăng quang : là lễ lên ngôi.
phủ tuần : là đi kinh-lý và vỗ về nhân-dân.