Trang 11

51.- Mục Vinh đỗ Trạng-nguyên Khâu Khôi đỗ Bảng-nhãn (câu 2025 - câu 2048)




Mới hay những kẻ tài-hoa,
Bảng vàng trời đã đợi chờ cho ai.
Một phen hội thí đua tài,
Giọng văn tú khẩu, hơi bài cẩm tâm.
Quan trường công-chính không lầm,
2030.- Khéo thay mực nẩy cân cầm chẳng sai.
Bảng treo trên đã rõ mười,
Mục-Vinh thứ nhất, Khâu-Khôi thứ nhì.
Văn trường đã định nhật kỳ,
Vừa xong thi Hội, lại thi Đình liền.
Thỏa lòng văn nhẹ như tên,
Tài hay có tám, sức lên đến mười.
Ưu phân đáng giá tam khôi ,
Mới hay trời có chiều người khi nên.
Phán truyền họ Mục, Trạng-nguyên,
2040.- Họ Khâu, Bảng-nhãn hai tên rành rành.
Thiên ân ban trước phong đình,
Ba tuần ngự tửu, hai cành cung hoa ,
Hương trời, lộc nước, phấn vua,
Rỡ-ràng bông mãng, lập-lòe vàng đai.
Ba ngày thượng mã du nhai ,
Lòng vua ưu hậu mắt người quan chiêm ,
Vẻ-vang gấm lại hoa thêm ,
Thỏa lòng bẻ quế cung thiềm bấy lâu
,
52.- Bảng-nhãnKhâu Khôi bị Lư Kỷ ép gả con gái (câu 2049 - câu 2072)




Tân-khoa một lũ trước sau,
2050.- Cùng sang tướng-phủ vào hầu Lư-công.
Tạ từ ai nấy ra xong,
Mời riêng Bảng-nhãn vào trong rốn ngồi.
Khoản trà lễ mạo hẳn-hoi,
Dập-dìu sớm đã cho mời Hoàng Tung.
Giả điều vua triệu tướng-công,
Khâu, Hoàng ngồi lại vui trong chén quỳnh.
Tung rằng: "Hai chữ khoa danh,
"Tướng-công đây những hậu tình quá yêu.
"Buồng hương có ả tiểu-kiều,
2060.- "Sàng-đông cũng rắp toan điều cầu thân.
"Thôi thì dư thế, dư thần,
"Quan sang, chức trọng mười phân đến chàng.
Khâu-sinh cười nói, thưa rằng:
"Tình người quyến cố xem bằng bể non .
"Duyên này đã định tao-khang,
" Có đâu phụ nghĩa, tham sang lẽ nào !"
Tung rằng: "Khéo chấp-nê sao,
"Xưa nay đổi vợ biết bao nhiêu người ?
"Con người sắc nước hương trời,
2070.- "Quá thương khi đã ngỏ lời dễ đâu.
"Cạn lòng nếu chẳng nghĩ sâu,
"Ăn-năn e nữa đến sau lụy mình."
53.- Khâu Khôn từ hôn bị bắt giam (câu 2073 - câu 2102)




Sinh nghe mấy tiếng dỗ-dành,
Đùng đùng nổi giận, bất bình khêu gan.
Mắng rằng: "Một lũ quyền-gian,
"Nhơ mình chưa chán, lại toan hại người !
"Mình đà là phận con nuôi,
"Nửa con hòng lại dắt ai vào cùng.
"Ta đây một tấm lòng trung,
2080.- "Quyết đem giãi trước mặt rồng có phen.
"Thề không dung kẻ lộng quyền,
"Vì dân trừ hại mới nên anh tài.
"Khéo tay mối-lái cũng đòi,
"Vo-ve tiếng Trịnh nhàm tai phượng hoàng."
Nói rồi lên kiệu vội-vàng,
Trở về vừa đến nửa đường nghĩ ra:
"Ăn-năn chút chửa xem cơ,
"Thôi thôi ! nóng giận đến ta là cùng.
"Lánh đi, nếu chẳng quyết lòng,
2090.- "Chân loan chưa dễ lọt vòng lưới gian."
Bàn riêng hai lẽ vừa an,
Thoắt đà đổi áo thay quan lánh mình.
Chuyện chàng đồn dậy kinh-thành,
Gần xa ai cũng biết tình từ hôn.
Lư-công nổi giận ồn ồn,
Kíp sai binh-mã đổ dồn tìm quanh.
Cách xa mười dặm ngoài thành,
Thấy chàng thoắt đã giao binh điệu về.
Kể khoan, kể nhặt mọi bề,
2100.- Rằng khinh phép nước, rằng chê lộc trời.
Truyền đem giam cấm một nơi,
Luận xong tội ấy, ngày mai tiến trình.
54.- Các Cống sĩ mưu cứu Khâu Khôi (câu 2103 - câu 2142)




Trường quan nghe tỏ phong thanh,
Hòng làm sớ tấu giãi tình Khâu Khôi.
Lòng người vốn sẵn lẽ trời ,
Mới hay trọng đạo ai ai cũng lòng.
Bấy giờ hội thí vừa xong,
Bốn phương sĩ-tử còn đông Kinh-thành.
Bực mình hai chữ công-danh,
2110.- Về nhà thẹn mặt, xuất-hành ngại chân.
Tam khôi mừng những đắc nhân ,
Nghe tin nhủ-bảo xa gần thiếu ai ?
Họp-hành bàn-bạc mấy lời,
Giận ai ép-uổng, thương người oan-khiên.
Việc này nhẫn-nhục sao yên,
Bè gian rồi nữa lộng quyền đến đâu ?
Lấn cành tầm-gửi chẳng lâu,
Người kia trước, chúng ta sau cũng vừa.
Thôi thì ta lại vì ta,
2120.- Nhẹ mình nặng nghĩa mới là trượng-phu.
Kẻ rằng xin chớ hồ-đồ,
Đón đường ta sẽ sửa cho một hồi.
Làm cho gian-đảng đi đời,
Hãy khoan văn-bút, thử chơi vũ-bài.
Ở đâu bỗng có một người,
Thưa rằng : "Chuyện ấy xin người chớ nghi.
"Phỏng mà có đến lẽ gì,
"Đầu đoàn chuyện ấy, em thì xin đương.
"Vả em chút phận lỡ-làng,
2130.- "Tên thi vừa hỏng, tư lương cạn rồi.
"Về nhà thân-thích không ai,
"Xin liều thân ấy, cứu người khôi-khoa."
Được lời như mở lòng ra,
Kéo nhau một lũ vào tòa Phùng-công.
Lạy rồi thưa hết thỉ-chung,
Ông vừa thảo sớ để hòng vào tâu.
Khen rằng: "Sao khéo bảo nhau,
"Việc là việc nghĩa, lẽ đâu bảo đừng.
"Chỉn e tai vách mạch rừng ,
2140.- "Làm cho kín mít như bưng mới là."
Vâng lời ai nấy trở ra,
Hẹn nhau chừng nửa canh ba đón đường.
55.- Lư Kỷ, Hoàng Tung bị đón đánh (câu 2143 - câu 2254)




Xin cho bắt được Lư, Hoàng,
Đừng phân trái phải, hãy toan đánh đòn.
Rày đừng vây cánh cha con, Gian mưu đứt nọc, xảo ngôn hết nghề .
Đã đành tội hữu sở qui ,
Rồi ra, ra đến những gì thì ra.
Kẻ rằng: "E lũ chúng ta,
2150.- Người gần còn có người xa ngại-ngùng.
"Xin về một chốn trú chân,
"Nhà tôi trọ đấy cũng gần ngọ-môn .
"Buổi triều xe ngựa ồn ồn,
"Tiện đường đón đấy, nghĩ khôn lên trời."
Cùng nhau miệng nói chân dời,
Sẵn nhà cùng ở một nơi đợi chờ.
Lặng nghe canh đã sang ba,
Kiệu đâu một lũ trông ra ngoài trường.
Phùng-công kiệu trước thét đường,
2160.- Kiệu sau Đảng Lục với chàng tân-khoa.
Bảo nhau hai dãy dẹp ra,
Kiệu đâu sao thấy xa xa đến liền.
Tiền hô hậu ủng chật lèn,
Phủ Lư mới tỏ hiệu đèn là đây.
Hai bên chực sẵn đã đầy,
Kẻ trần tay áo, người xoay cánh đoài.
Người bẻ lọng, kẻ giằng roi,
Ầm ầm hơi giận, hồi hồi tiếng la.
Xúm quanh trước kiệu hỏi qua :
2170.- "Khâu Khôi, Bảng-nhãn tân-khoa tội gì ?
"Quyền như chú, chắc mạnh bè,
"Vu oan cho kẻ trung-nhì được chưa ?"
Bốn bên trận đánh như mưa,
Xé tan xương nịnh, ngay đờ mặt gian.
Trận đòn hội chợ ai can ?
Bướm bay giấy lọng, kiệu tan lũ hầu.
Hoàng Tung kiệu đã đến sau,
Người kéo tóc, kẻ giằng đầu, xúm quanh.
Mảnh xiêm mảnh mãng tan tành,
2180.- Tối-tăm mắt nịnh thất kinh hồn tà.
Mới hay nhất quỉ nhì ma,
Học trò đến bực thứ ba thực là
Người kêu dưỡng-tử cứu cha,
Kẻ kêu nghĩa-phụ, ân-gia cứu mình.
Tưng tưng trời mới bình-minh ,
Đường hoàng ngự trước, phong đình phân-ban .
Lư, Hoàng thoát khỏi vòng oan,
Bưng đầu theo lũ bách-quan vào quì.
Gượng đau lạy trước đan-trì .
2190.- Áo tươm-tướp rách, mặt bì-bì sưng.
Khóc than rền-rĩ tâu rằng:
"Khâu-Khôi hôm nọ tự dưng bôn đào
"Bắt về chưa kịp tâu vào,
"Hai quan chủ khảo sắp mưu hại người.
"Họp hàng sĩ-tử một nơi,
"Đón đường, đánh đánh, lôi lôi một hồi.
"Cao minh xin tỏ đèn trời,
"Tra người vô phép, hỏi người mưu gian."
Phán rằng: "Ngươi hãy ngồi an,
2200.- "Còn tra dù thực, du gian rạch ròi.
"Chỉ đòi Phùng, Đảng hai người,
"Làm sao tâu thực mấy lời được hay,"
Tâu rằng: "Chút phận hèn ngây,
"Dám cho được dự khoa này chưởng văn.
"Đêm ngày lo-lắng trăm phần,
"Di tài những sợ, đắc nhân là mừng.
"Gieo cho những tiếng hay chăng,
"Xét soi nhật nguyệt đôi vầng xin thương.
"Phường thi hỏng, với quan trường,
2210.- "Còn chi tình diện toan đường giao-thông.
"Chực ngoài lũ ấy còn đông,
"Dám xin tra thấu thỉ-chung được nhờ,"
Tiếng vàng sang-sảng ban ra,
Đòi vào sĩ-tử hỏi qua tình đầu.
Bắt vào một lũ theo nhau,
Dưới sân kẻ trước, người sau lạy quì.
Phán rằng trong chốn trường-qui .
"Làm điều bất pháp tội thì tại ai ?"
Muôn tâu: "Hổ phận bất tài,
2220.- "Tranh lèo, giật giải,nhường người quyết khoa .
"Nghĩ trong tảo-vãn cũng là,
"Bằng bay, côn nhảy còn chờ hội sau.
"Phép vua, lời thánh để đâu ?
"Tay cầm bìa sách, dám hầu phi vi ?
"Việc này lắm mối gian-khi .
"Dám xin tâu dưới đan-trì đầu đuôi :
"Khoa này Bảng-nhãn Khâu-Khôi,
"Bậc người khoa giáp, vẻ người phong-lưu.
"Hôm xưa Tướng-phủ mời vào,
2230.- "Khoe con má phấn, ướm trao chỉ hồng.
"Tân-khoa một mực rằng không,
"Dám tham phú-quí, phụ lòng tao-khang.
"Tâng công bởi tại họ Hoàng,
"Quyết đường ép-uổng, xui đường phân chia.
"Sợ vì phép, khiếp vì uy,
"Tân-khoa mới phải tìm đi lánh mình.
"Nào còn dám tưởng công-danh,
"Lư-công biết thóp sai binh nã về.
"Làm cho bỏ lúc từ qui ,
2240.- "Vu cho phi pháp toan bề tâu gian,
"Chúng tôi cả quyết làm đơn,
"Muốn vì Bảng-nhãn lo toan giãi bày,
"Nào ngờ tướng-phủ đã hay,
"Canh khuya đuổi đánh toan bày mưu gian.
"Làm ra vò mũ, xé tàn,
"Cào mình, rạch mặt, vu oan cho người."
Ngự nghe thấu hết đầu đuôi,
Lư, Hoàng khi ấy những lời tâu sai.
Phán rằng: "Những chúng vô loài,
2250.- "Thương con, kén rể, bức người ép duyên "
Lư tâu rằng: "Việc nhỏ-nhen,
"Tình riêng nhi-nữ lọ phiền hỏi-han ?
"Chàng kia vô phép khi quan,
"Lũ kia đấu ẩu xin ban nghị hình." Chú thích:

công-chính : Công bằng, ngay thẳng.
Ưu phân : Phần hơn, phần tốt tột bực.
tam khôi : Cũng như tam nguyên : Ba lần đều đỗ đầu.
Bảng-nhãn : Khoa thi Tiến-sĩ chia ra làm ba giáp : Đệ nhất giáp có ba vị là là Trạng-nguyên, Bảng-nhãn và Thám-hoa ; Đệ nhị giáp có một vị là Hoàng-giáp ; Đệ tam giáp có hai vị là Tiến-sĩ và đồng Tiến-sĩ.
Thiên ân : Ơn trời tức ơn vua. Phong đình : sân cây phong - một thứ cây to lớn - tức sân nhà vua.
ngự tửu, hai cành cung hoa : Ngự tửu : Rượu vua ban. Cung hoa : hoa trồng nơi cung cấm.
du nhai : Chơi ngoài phố. theo lệ các ông tân khoa được vua ban ơn vào xem hoa tại vườn Thượng-uyển và cỡi ngựa đi rong chơi các phố trong hoàng-thành.
ưu hậu : Hậu-hĩ hơn, đối-đãi đặc-biệt,
quan chiêm : Trông nhìn, ý nói để người ta trông vào.
gấm lại hoa thêm : Bởi chữ cấm thượng thiêm hoa.
[Back to the top]
bẻ quế cung thiềm : bởi chữ Thiềm cung triết quế.
Tân-khoa : Người mới đỗ.
tướng-phủ : Dinh quan tướng.
Khoản trà : Đãi trà.
quyến cố : Đoái, thương-yêu đến.
bể non : bởi chữ hải hà, ý nói ân sâu rộng.
Nửa con : bán tử, tức con nuôi.
tiếng Trịnh : Có lẽ do câu " Trịnh thanh dâm, tiếng nước Trịnh dâm đãng.
Lòng người vốn sẵn lẽ trời : bởi câu " Thiên-lý tại nhân tâm " .
đắc nhân : Được người xứng đáng.
[Back to the top]
Nhẹ mình nặng nghĩa : bởi chữ " khinh thân trọng nghĩa " .
tai vách mạch rừng : bởi câu phương-ngôn " rừng có mạch, vách có tai " .
Gian mưu đứt nọc, xảo ngôn hết nghề : Gian-mưu : mưu gian ; xảo ngôn : nói khéo .
tội hữu sở qui : Tội đã có người chịu .
ngọ-môn : Cửa chính của kinh-sư, ngay trước tử cấm thành , đó là một tòa lâu-đài trên gác 9 gian, dưới chia ra 3 cửa ra vào, cửa giữa tiếp thẳng tới đoan môn của hoàng-thành, chỉ có vua mới ngự qua, còn thần-thứ đều đi hai cửa bên tả hữu .
Tiền hô hậu ủng : Ngày xưa mỗi khi các bậc đại-thần ra đến ngoài, có quan lính đi hầu, đằng trước thì quát thét dẹp đường đàng sau thì có lính yểm-hộ.
bực thứ ba : Phương ngôn ta có câu " nhất quỉ, nhì ma, thứ ba học trò " .
dưỡng-tử : Con nuôi.
nghĩa-phụ, ân-gia : Đều là cha nuôi.
bình-minh : Sáng sớm.
[Back to the top]
phân-ban : Chia hàng, các quan vào chầu vua, chia ra hai hàng : bên hữu quan văn, bên tả quan võ, gọi là phân ban.
bách-quan : Trăm quan, các quan, nói về số nhiều, cũng gọi là " bá quan ".
đan-trì : Thềm đỏ, thềm nhà vua lát gạch hay đá đỏ.
bôn đào : bỏ trốn đi (đào : trốn)
Di tài : Bỏ sót người có tài.
tình diện : Tình ngoài mặt, mặt tình nể mặt.
trường-qui : Phép của trường thi.
bất pháp : Chẳng theo phép, trái phép.
quyết khoa : Ý nói đi thi quyết lấy đỗ trong khoa ấy.
tảo-vãn : Sớm, muộn, hoặc sớm hoặc muộn.
[Back to the top]
Bằng bay, côn nhảy : Sách Trang-tử : Bể bắc có con cá tên là cá côn lớn không biết là mấy nghìn dặm, hóa làm con chim, tên là chim bằng, lưng như núi Thái-sơn, cánh như đám mây rủ trên trời. Đó là hai vật lớn nhất trên cạn và dưới nước. Đây nói bằng bay côn nhảy là do chữ " bằng đoàn côn vược" , ví với bước tương lai bay nhảy của người ta.
phi vi : Ngang trái.
gian-khi : Gian-dối.
từ qui : Từ chối trở về.
đấu ẩu : Ẩu đả : Xô đánh.