- 22 -

Thượng tuần tháng giêng năm 1889 vua Hàm Nghi được áp giải đến Alger ( Bắc PHhi) và bị giam lỏng tại làng EI Bỉa cách Alger chừng vài cây số. Đây là một vùng hoang dã trên dãy đồi Mustapha Superieur. Nhà vua được giao một ngôi nhà bình dân, trước đó có một khoảng sân rộng, chung quanh là vườn hoa. Lối đi từ trong nhà ra có hai rặng thông, trên cổng vào treo lủng lẳng một cái biển mang chữ “Tùng Hiên” ( villa des pins:biệt thự những cây tùng).


Lúc mới đến, nhà vua không chịu học tiếng Pháp vì nghĩ rằng học tiếng Pháp tức là mặc nhiên thừa nhận kẻ chinh phục mình. Nhưng qua thời gian ông đã suy nghĩ khác đi và thấy rằng : muốn chống Pháp phải thông thạo tiếng Pháp. Và nhà vua liền học tiếng Pápđọc tiếng Pháp và rất có năng khiếu về hội hoạ… Ôn De Varingi phóng viên báo Le Temps đã đến thăm vua Hàm Nghi và đã mô tả chỗ làm việc của nhà vua là:
“ Một phòng rộng lát đá hoa… Nơi đây vua Hàm Nghi thích hơn cả và ngài làm việc suốt ngày ở đó. Trên bàn sách, báo ngổn ngang, các hoạ phẩm treo đầy trên tường. Trên giá vẽ còn nhiều bức đang dở dang. Rồi nào chỗ đánh đàn, nào máy ảnh… Những vật ấy làm lộ rõ cái chí ham hiểu biết , ham sáng tạo của ngài….”



Tuy sống ở xứ người nhưng vua Hàm Nghi vẫn giữ cách phục sức của dân tộc,vẫn khăn lượt,áo dài.Vì thế dân bản xứ thường gọi ông là “ông Hoàng An-Nam le Prince d” An-nam.


Tại Alger, vua Hàm Nghi được dân bản xứ và những người Pháp không có đầu óc thực dân mến phục.Ông chánh án Laloe đã gả con gái cho nhà vua.Sống với người vợ Pháp này,vua có ba người con,hai gái,một trai: Công chúa Như Mai,Công chúa Như Lý, và Hoàng tử Minh Đức. trong ba người công chúa Như Mai nổi tiếng nhất.Nổi tiếng nhờ trình độ học vấn của bà và cũng nổi tiếng về cốt cách con gái Việt Nam của bà(1).



Báo ảnh Pháp tờ Ilustration số ra ngày 12-11-1927, ký giả Jules Vogue đã viết một bài ca ngợi tài năng và cốt cách của công chúa Như Mai.Bài báo cho biết,từ Alger sang Paris vào trường Nông Lâm Công chúa đỗ thứ năm.Trong những năm học ở trường Công chúa là một sinh viên giỏi.


Tháng 7-1927,trong mấy chục ông bác vật thi ra trường , công chúa Như Mai đã đỗ thủ khoa bằng Thạc sĩ Nông Lâm. Kết quả này đã làm kinh động giới báo chí Paris. Công chúa là con gái của một người tù giam lỏng,một người ăn gởi ở nhờ nhưng tài năng có thua gì ông Bertelor và bà Curie ở Âu Mỹ đâu! Bà là người phụ nữ Việt Nam đầu tiên đạt được kết quả cao nhất trong nền học vấn ở Âu châu.


Nhưng trước khi mọi người biết đến tài năng, người ta đã vô cùng kính phục bà về phong cách: suốt thời gian theo học bà thường phục sức theo kiểu đàn bà Việt nam và được mệnh danh là “cô An-Nam”.Các nhà báo chí hỏi vì sao bà lại chủ trương như thế,bà cho biết “ để theo ý muốn của vua Hàm Nghi”
Đỗ xong bằng thạc si Nông Lâm,bà Như Mai về Alger sống với vua cha một năm,sau đó bà đi thực tập ở trường Agro.Sau ngày vua Hàm Nghi mất(1947) được biết bà đang làm việc ở Cannes.Ngoài bằng Thạc sĩ Nông Lâm,bà còn nhiều bằng cấpvề khoa học…
Tài năng cốt cách của công chúa Như Mai đã góp phần làm sáng tỏ thêm tinh thần yêu nước và lòng tự trọng dân tộc của vị vua yêu nước Hàm Nghi.



Chú thích:

(1).Công chúa Như Lý kết duyên cùng với một đại tá không quân dòng dõi hoàng tộc Bỉ,hoàng tử Minh Đức về sau làm sỹ quan chiến xa