- 24 -

Cuối năm 1815 vua Duy Tân sắp lên tuổi mười sáu.Nhân một hôm cắt nghĩa hai chữ “nạp phi”(có nghĩa là vua lấy vợ) cho vua nghe,Thượng thư Huỳnh Côn buột miệng hỏi:
-Ngài đã muốn lấy vợ chưa?


Vua Duy Tân không tỏ ra bẽn lẽn và cũng không cần phải suy nghĩ đắn đo nhiều,ông đáp:
-Vận nước mới đáng lo,chuyện nạp phi không cần gấp.Nếu trì hoãn được chậm bao nhiêu thì càng tốt bấy nhiêu.


Việc từ chối ấy đến tai bà Mẫu hậu Nguyễn Thị Định (mẹ đích của vua Duy Tân).Mẫu hậu rất lo buồn,bà gọi Duy Tân đến và năn nỉ hết lời.Vốn là một con người hiếu thảo,Duy Tân không thể từ chối được cho nên đã nhận lời.


Tin vua Duy Tân đồng ý nạp nhi lan ra khắp Kinh Thành.Thế là các bà mệnh phụ,các ông đại thần có con gái,cháu gái,những người đã từng được chơi trò cút bắt với nhà vua lúc còn thơ ấu vào chầu Mẫu hậu để nhắc lại tên tuổi các con,các cháu mình để mong có người được lọt vào sự chú ý của mẫu hậu


Tương truyền sau đợt cung tiễn ấy các thái giám đã lập được một danh sách chừng 25 người để đăng vua lựa chọn.Nhận được cái danh sách”con ông cháu cha ” ấy,nhà vua chẳng thích thú gì.Ông cứ hẹn rày hẹn mai,lần khần mãi không chịu “chấm” một cô nào.Chờ đợi một thời gian không đạt được kết quả,Mẫu hậu đâm ra sốt ruột.Bà đích thân cầm tờ danh sách hai mươi lăm”người đẹp” chìa ra trước mặt vua và yêu cầu vua thích được cô nào thì phải chấm ngay.Vua chịu nạp phi để sinh người nối nghiệp là “hạnh phúc” của trăm họ,giọng của mẫu hậu hơi gay gắt,không giấu được sự quyết liệt bên trong.Duy Tân biết không chần chừ được nữa bèn chúm chím cười trả lời một cách thản nhiên:
-Con không thể chấm được ai cả,vì con có người yêu rồi!
Bà mẫu hậu mừng rỡ,nước mắt tràn mi,bà hỏi giọng nóng hổi:
-Người yêu của con ở mô? Lên mấy tuổi?
-Ở Cửa Tùng.Hơn con một tuổi!-Duy tân bẽn lẽn khai đáp.
Đêm ngày mơ ước sớm có người nối nghiệp tông đường Mẫu hậu gạn hỏi về người yêu của nhà vua.Không giấu được Hoàng mẫu,Duy Tân hẹn:
-Ba ngày nữa con sẽ mời ả(mẹ) đi với con ra nghỉ mát ở Cửa Tùng mươi ngày.Lúc ấy ả sẽ gặp được cô ấy.Nếu ả đồng ý thì con mới lấy.
Thế là thị vệ lo sắm sửa thuyền rồng để rước Mẫu hậu và Duy tân đi chơi Cửa Tùng.Trời còn lạnh đi Cửa Tùng chẳng thú vị gì,nhưng vì muốn “nhìn mặt” “cô dâu” nên Mẫu hậu phải đi.


Ra Cửa Tùng ngồi chơi suốt năm ngày liền không thấy bóng dáng ai là người yêu của vua Duy Tân cả.Hỏi thị vệ,thị vệ nói nhà vua có tiếp xúc với ai đâu.Mẫu hậu hết sức thất vọng nhưng không tiện nói ra.Đến ngày thứ tám,người phụ trách thị vệ nêu một điều khó hiểu với mẫu hậu:
-Không hiểu sao mấy hôm nay mỗi lần ra bãi tắm vua rất say mê việc đào bới cát,có lần đào rất sâu.Chúng tôi không hiểu tâu thì Ngài đáp”Ta đang đãi cát tìm vàng đây!”


Câu chuyện càng làm cho Mẫu hậu mất ngủ.Sáng hôm sau ngồi nói với con,Mẫu hậu tỏ ra rất buồn.Vua Duy Tân thương mẹ hỏi:
-Hôm nay sao ả có vẻ buồn rứa?
Mẫu hậu nói ngay:
-Con điên sao mà lại đi tìm người yêu trong cát?
Duy Tân giải thích một cách từ tốn”
-Con không điên đâu.Con nói thật đó.Ả đừng buồn nữa.Nếu ở đây con tìm không được thì về Huế thế nào ả cũng gặp được.
Lúc này Hoàng mẫu mới hiểu rõ sự thật:
-Rứa thì ả hiểu rồi.Người yêu của con là Mai Thị Vàng,con gái quan phụ đạo Mai Khắc Đôn chứ gì?
Vua Duy Tân giọng rất vui:
-Thưa ả,đúng thế,vậy ả có bằng lòng không?
Mẫu hậu đáp”
-Ả bằng lòng.Nhưng tại sao con lại chọn như thế?
Vua Duy Tân đáp:
-Vì thân phụ của Mai Thị Vàng là thầy Đôn – người đã dạy con biết chữ,dạy con biết thương nước,thương dân,biết trọng dụng kẻ trung thần và xa lánh bọn nịnh thần.Con tin cô Vàng cũng từng được thày dạy cho như rứa!
Mẫu hậu hỏi:
-Thế thì con có muốn làm lễ thành hôn trước tết không?
-Hãy để thong thả - Vua Duy Tân đáp – càng chậm càng tốt.Dăm ba năm nữa chúng con cũng chỉ vừa đôi mươi thôi!
Nhưng ý kiến của nhà vua không được chấp thuận.Theo tử vi thì nhà vua phải nạp phi ngay.Ngày 12 tháng Chạp năm Ất mão(16-1-1916) được chọn làm ngày nạp phi cho vua


(Theo tài liệu của báo Đất Việt,Canada 7-87)