Phần II - Chương 3

Trong phòng riêng, bên chiếc bàn nhỏ, Xtefchia mở gói giấy ra. Hồi nãy, nàng sốt ruột vì tò mò, bây giờ nàng lại cố tình lần nữa.
Nàng mở một lớp giấy, rồi một lớp giấy nữa. Người nàng chợt nóng rực, mặt đỏ bừng, mắt cháy bỏng. Bằng cử chỉ nóng nảy, nàng mở tung lớp giấy bọc cuối cùng, trước mặt nàng là một quyển sổ dày được bọc da màu hồng thẫm rất đẹp. Ở chính giữa nổi bật một dòng chữ mạ vàng đã hơi ngả màu đen. " Nhật ký của Chúng Mình ". Phía dưới là những chữ cái lớn viết rời, đứng cạnh nhau : X. K. M. M. Xtefchia đăm đăm nhìn mãi quyển sổ màu hồng, mãi sau nàng mới giở nó ra, và bỗng dưng thốt lên một tiếng kêu: nàng đang cầm trong tay bức hình của cụ Machây ... giống như bức hình mà nàng được cụ tặng hôm ngày lễ tên thánh ...
Cô gái đứng sững như mê đi, hai tay bóp chặt thái dương.
- Gì thế này ? Cụ ấy ... lại ở đây ? Thế là thế nào.
Vội vã , run rẫy như lên cơn sốt rét, nàng lật vội những trang sổ. Những linh cảm điên cuồng tuyệt vọng lay giật cả người nàng. Ở trang thứ hai, trên thứ giấy vơlanh nổi bật nét chữ đen nhánh rất rõ ràng và đẹp của một bàn tay con gái.
Xtefchia đọc nghiến ngấu:
- " Quyển nhật ký này dành cho tình yêu sâu sắc của đôi ta, như minh chứng vĩnh hằng cho những tình cảm không bao giờ lụi tàn, cho lòng tin vĩnh viễn của chúng ta dành cho nhau, cho sự ái mộ vô biên và tình gắn bó ... "
Nét chữ con gái gián đoạn, ngay tiếp bên dưới là những dòng chữ được viết bằng bàn tay con trai:
" .... để rồi với thời gian, những thế hệ mai sau sẽ có một bằng chứng sống, chứng minh rằng tình yêu là sức mạnh, có thể bẻ gẫy tất cả, những tình cảm nồng nàn sẽ có thể phá vỡ mọi hàng rào ngăn cấm để lao vào vòng tay nhau trong tiếng thét vang của niềm hạnh phúc vô biên. Vầng hào quang vây quanh một tình yêu diễm phúc sẽ chói sáng như hào quang như thế đang chói lọi trên đầu chúng mình và sẽ soi rọi vĩnh viễn cho mối tình ta đến trọn đời".
Dưới đó là hai chữ ký:
Xtefnhia Korvitrupna
Machây, đại công tử Mikhorovxki
- Jexuma ! ... - Xtefchia nghẹn ngào kêu lên, nặng nề quỳ gối xuống.
Nàng như kẻ đã chết rồi, Máu dường như đông cứng trong huyết quản. toàn thân nàng đờ đẫn vô tri giác. Trái tim đập yếu ớt vì thảng thốt và kinh hoàng.
Nàng cứ quỳ như vậy, mặt úp vào hai lòng bàn tay.
Những tiếng nức nở trầm đục chực trào ra khỏi lồng ngực, nhưng lại bị cổ họng thít chặt ngăn lại.
Mãi sau, nàng mới khóc òa lên, tiếng khóc chất chứa nỗi đau không thể thốt lên lời làm rung chuyển thân hình nàng. Nàng đã hiểu tất cả những gì trước nay đối với nàng còn là điều bí ẩn. Trong tâm tưởng, nàng như đứng trong phòng chân dung ở Guenbovitre, nghe câu chuyện kể của Valdemar. Vậy ra vị hôn thê bất hạnh của cụ Machây, kẻ được cụ yêu thương rồi ruồng bỏ - lại chính là bà ngoại nàng?...
Vậy ra vị phu nhân đường bệ trong bức chân dung, công chúa Đơ Buốcbông, là kẻ đã chiếm vị trí của bà ngoại nàng? Bà ta đã chiếm đoạt tất cả những gì lẽ ra thuộc về bà ngoại nàng, kể cả tình yêu của con người mà bà nàng từng yêu dấu ... Tình yêu thì bà ta không đoạt được - chỉ mỗi tình yêu là vẫn thuộc về sở hữu của người bị xúc phạm mà thôi. Mà biết đâu ... ngay cả điều ấy bà ngoại nàng cũng không hề hay biết ? ... Bà ngoại nàng cảm thấy mình bất hạnh, nhưng cả người đàn bà kia cũng phải chịu đựng biết bao điều ... ở kia và nơi đây, đẳng cấp, sự cuồng tín và các quan niệm cổ lỗ đều chặn đường con người đến với hạnh phúc.
Ấy thế mà ông ấy đã từng nghĩ khác. Ông ấy đã nói trên trang đầu nhật ký rằng những tình cảm nồng nàn sẽ phá vỡ mọi hàng rào. Nhưng sự thực đã xảy ra khác thế. Ông ấy đã cam chịu khuất phục sự cuồng tín của chính đẳng cấp của mình, đã bỏ rơi người con gái được ông yêu và yêu thương ông chỉ vì người ấy không xuất thân từ gia đình quý tộc.Ông ấy đã không giữ vũng được những nguyên lý từng có lúc đề cao, những nguyên lý mà ông ấy dùng để chinh phục người con gái ấy. Ông đã rũ bỏ trách nhiệm của mình, đã không đi theo tiếng gọi của con tim, mà theo con đường do đẳng cấp và dòng họ đại quý tộc kiêu kỳ dắt ông ta đến: chiếc mũ công tước, không cần biết đến nó đã giày xéo một trái tim quá đỗi khiêm nhường để có thể được người ta đoái thương. Một danh hiệu quý tộc tốt đẹp, một gia huy tốt đẹp, nhưng chưa được ghi vào cuốn sổ vàng của giới quý tộc, không thể nào gắn bó với cái gia huy chói ngời và tên họ Mikhorovxki. Chiếc vương miện năm trụ của bá tước đôi khi có thể trở thành trò chơi của chiếc mũ tước công , nhưng không bao giờ có thể giao kết bền lâu với nó. Về điều đó có những quy tắc, những điều khoản ngặt nghèo. Không tuân phục chúng được coi là phản bội đảng cấp, là tội ác đối với giới quý tộc. Sự không tuân phục chúng có thể bị trừng trị bằng sự tước quyền thừa kế và gạt ra khỏi vị trí cao sang của giới. Ông Machây đã sợ hình phạt, đã đem dâng trái tim cho hoả thần để rồi suốt cuộc đời đã không tìm được hạnh phúc.
- Khủng khiếp ! Khủng khiếp quá !
Số phận cũng đã dẫn dắt Xtefchia, cháu gái của người phụ nữ bất hạnh kia, tới chính gia đình ấy, đã đẩy nàng gần như vào cùng những hoàn cảnh giống hệt như thế. Vậy mà nàng đã yêu kính con người ấy như cha...
Số phận không chỉ dừng lại ở đây, vị thần số mệnh khủg khiếp còn bước xa hơn. Chính trong ngôi nhà của gia đình ấy bây giờ lại có một chàng đại công tử trẻ tuổi khác, mang cùng cái họ ấy, và cũng tuyệt vời như người ông trước kia.
Quá khứ lặp lại.
Sự giễu cợt kinh khủng của số phận !
Xtefchia vùng đứng dậy, hai tay ôm ghì lấy bộ mặt nóng rực, chạy đi chạy lại khắp phòng.
- Nhất định ta phải cắt đứt, nhất định ta sẽ chấm dứt, dù tim ta có vỡ tung thành trăm mảnh cũng cam, - nàng thì thầm lắp bắp trong cơn nóng nảy. - Còn bây giờ thì đọc, đọc đã !
Tựa đầu vào hai lòng bàn tay, bấu chặt những ngón tay vào hai thái dương, nàng đọc mê mải với một nỗi thèm khát đớn đau.
Xtefchia Korvitrupna mô tả ngắn gọn cuộc đời mình, gia đình, điều kiện sống nơi cô đã lớn lên, cuối cùng đến cái phần mang tựa đề Hoàng tử từ chuyện cổ tích.
Và Xtefchia Rudexka đọc:
- " Tôi đã từng mơ về chàng dẫu chưa biết chàng là ai ... Tôi đã từng tin chắc rằng rồi một người như thế sẽ đến và sẽ cầm ngay lấy tay tôi. Tôi có niềm tin cảm về hạnh phúc. Cha tôi cười giễu tôi vừa bập bập dọc tẩu dài, người thường thốt lên:" Ôi cô bé mơ mộng, cô bé mơ mộng !". Mà cũng đúng thế thật cơ. Có thể do ảnh hưởng của người nhũ mẫu già đã từng nâng giấc tôi bằng chuyện đời xưa, tôi thích mơ mộng, thích tưởng tượng ra những giấc mơ vàng. Tôi yêu biết bao những buổi chiều, những hoàng hôn tháng năm tuyệt đẹp, bởi những khi ấy, đắm mình trong những điều tưởng tượng, tôi hình dung thấy chàng - Hoàng tử từ chuyện cổ tích bước ra. Tôi thích lắng nghe tiếng hót họa mi và tiếng ếch nhái ènh oang, những thứ tiếng ấy làm nảy sinh trong tôi bao ý nghĩ ngọt ngào. Và rồi một ngày tuyệt vời vô chừng đã đến, ngày ấy còn hằn sâu vĩnh viễn trong ký ức tôi. Tôi đã được thấy chàng - Hoàng tử từ chuyện cổ tích bước ra ...
Đó là một cuộc vui lớn trong tòa lâu đài giàu có của quan nội thần Uosiatynxki. Cha tôi là bạn học của ngài, đồng thời là người bạn thân thiết nữa. Cả nhà chúng tôi cùng đi vũ hội. Và khi giữa đám các tiểu thư tôi bước từ vườn cây lên hàng hiên trong chiếc áo dài bằng vải tarlantan màu hồng, tóc cài hoa, thì chợt thấy chàng mặc sắc phục khinh kỵ binh. Và ngay tức khắc tôi nhận ra niềm mơ ước của mình. Đẹp trai, dáng thon thả, với vẻ lịch lãm phóng khoáng, cách xử sự trang nhã và phong thái đại gia lồ lộ trong toàn bộ dáng hình, chàng chiếm ngay hồn tôi, khiến tôi không sao bước nổi. Chàng nhanh nhẹn tiến lại bên chúng tôi và sau khi được quan nội thần giới thiệu, lần đầu tiên chàng nắm tay tôi. Ôi ! Đôi mắt thoáng vẻ giễu cợt, nhưng chứa đựng biết bao lửa nóng và sức mạnh ... "

Xtefchia ngẩng đầu ... hoàn toàn y hệt ! ... Đẹp trai, cới vẻ lịch lãm đầy phóng khoáng của con nhà đại gia, với đôi mắt xám mang vẻ giễu cợt và tràn đầy sức mạnh. Y hệt chàng ... Tiếp theo ! ... Chuyện gì tiếp theo đây?
"Chúng tôi yêu nhau ngay lập tức, tâm linh chúng tôi bay thẳng tới nhau, không cần nói một lời. Chàng nhảy với tôi nhiều hơn cả, chàng nói mới hay làm sao, mới hấp dẫn làm sao ! ... Rời khỏi vũ hội, tôi như người mê mẩn. Sự cao vời của chàng khiến tôi e sợ. Bạn gái bảo tôi rằng chàng là một đại quý tộc, đại công tử ở Guenbovitre, họ là Mikhorovxki, là triệu phú, gia huy mang chiếc mũ tước công. Tôi không muốn những chuyện ấy lọt vào tai, bởi trong mắt tôi chỉ mang hình ảnh của chàng. các bạn gái cảnh cáo rằng một vị đại quý tộc cao sang như thế không phải là người dành cho tôi, rằng thậm chí tôi không nên mơ đến chàng nữa kia ".
- Chúa tôi ! Chúa tôi ! - Xtefchia kêu lên.
" Nhưng tôi không tin, bởi cảm thấy chàng cũng yêu tôi. Và niềm tin đã không đánh lừa tôi. Vài ngày sau vũ hội chàng đến thăm gia đình tôi tại Snhiagievo và rồi tôi được gặp chàng hầu như hàng ngày. Ban đầu chàng ghé qua ông bà Uosiatynxki trước khi tới nhà chúng tôi, về sau nhiều lần chàng đi thẳng từ Guenbovitre tới với ngựa trạm đặt trước, mặc dù đó là cả một chặng đường dài dằng dạc. Ôi ! hạnh phúc biết chừng nào mỗi lần tôi nghe tiếng kèn của người thợ săn Guenbovitre ! Tôi đã thuộc hiệu kèn đó như thuộc tiếng chuông của nhà thờ quê mình. Rồi trong thời gian ấy, anh Machây mua lại một điền sảnh không lớn lắm trong vùng gần nhà tôi ( chuyện đó khiến cựu chiến binh đều lấy làm ngạc nhiên) rồi đến ở tại đó, thường xuyên đến thăm gia đình chúng tôi. Và mọi người hiểu ra nguyên do của việc mua bán lạ lùng nọ. Thoạt tiên, cha tôi không thích những sự lui tới đó, nhưng người không cấm. tên họ quý phái và tước hiệu đại công tử đã chinh phục được Người. Người còn yêu mến anh Machây vì lòng can trường và những nguyên tắc sống cao quý, công bằng. Chẳng bao lâu sau chúng tôi thố lộ tình yêu với nhau. Rồi đến lúc anh Machây báo tin cho cha mẹ. Ban đầu cha tôi rất giận, bảo rằng nhẽ ra trước hết anh phải được cha mẹ cho phép đã, nhưng anh Machây lấy danh dự ra cam đoan, bảo đảm điều đó. Và vì lẽ mẹ anh và người chú là họ hàng gần nhất hiện đang không có mặt trong nước, nên lễ đính hôn của chúng tôi được cử hành. Tôi yêu Machây biết chừng nào, và chàng cũng yêu tôi xiết bao? Kể từ đây cuộc đời chúng tôi trôi đi trong ánh mặt trời rực rỡ và có lẽ trường tồn muôn thế kỷ, bởi lẽ niềm hạnh phúc lớn lao nhường này không thể có lúc chấm dứt".

Một đoạn tiếp theo đó là những dòng ghi thêm của chàng trai.
" Hạnh phúc của đôi ta sẽ ngày càng vững bền, em thân yêu, bởi chúng ta đã gắn bó với nhau bằng mối dây không thể nào cắt đứt .... khi tựa vào tay anh, em sẽ đi qua suốt cuộc đời này, bao giờ cũng trong trắng và xinh đẹp như thế. Em đừng sợ, đừng lo, hãy tin ở lời anh: em sẽ là của anh, hoặc anh không lấy một ai khác cả !... Và xin em chớ nghĩ rằng niềm hạnh phúc chúng mình sẽ gặp phải một chướng ngại vật nào đó do giới của anh dựng nên. Thế giới của anh cũng là thế giới của em: không có sự khác biệt đẳng cấp ở nơi tình yêu hiện diện. Họ, tất thảy những người bên anh, nhất định sẽ phải chấp nhận điều đó và họ sẽ yêu mến em, người yêu duy nhất của lòng anh bởi em xứng đáng được hưởng điều đó".

Xtefchia thở gấp gáp, nàng lại òa lên khóc lần nữa. Bằng tất cả sức mạnh ý chí, nàng cố kìm tiếng khóc, cố định thần lại và tiếp tục đọc. Những phần tiếp theo tràn ngập niềm hạnh phúc và niềm vui sướng vô biên của hai tâm hồn trẻ trung, nồng thắm. Chàng trai ghi xen vào nhiều chỗ. Ở mỗi đoạn, cô gái viết:
" Tôi chịu đựng một giây phút thật kinh hoàng, khi nhìn thấy chiếc xe của chàng đã thắng ngựa sẵn sàng lên đường. Hai chúng tôi đứng với nhau trong vườn. Tử đinh hương đang nở hoa, chim họa mi đang hót, thế gian mới tuyệt diệu làm sau ! ... Cũng vô cùng xúc động, Machây hôn tôi, ôm tôi trong vòng tay. Chàng xin tôi đừng quá lo lắng, chàng bảo rằng chẳng bao lâu nữa nhất định chàng sẽ trở về mang theo lời ưng thuận của mẫu thân chàng và sẽ chở tôi đến với bà để được nhận lời chúc phúc. Tôi e sợ bà phu nhân kênh kiệu ấy. Bà vô cùng xinh đẹp, xuất thân từ một gia tộc mang tước bá vốn của Hunggari, ở Esterhazych. Tôi tin tuởng Machây, tin lắm, nhưng khi chàng ra đi, trái tim tôi như tan vỡ vì nỗi đau, tôi như tan chảy trong dòng lệ. Rốt cuộc giờ chia phôi đã điểm: chàng phải ra đi. Sau những lời từ biệt và thề nguyện, lúc chiếc xe chàng rời khỏi chỗ, tôi đã kinh hoàng thét lên: "Machây chàng ơi, đừng đi ! . Một nỗi tuyệt vọng chế ngự hồn tôi. Chàng dừng xe, nhảy xuống đất, ôm lấy tôi an ủi. Chàng gieo vào lòng tôi bao niềm tin tưởng, đến nỗi phút chia ly cuối cùng tôi đã giã biệt chàng với một nụ cười. Cha tôi làm dấu thánh cầu phúc cho chàng. Nhưng chàng càng khuất dần, nỗi tuyệt vọng lặng thầm càng trỗi dậy trong tim tôi. Bức màn đen càng đổ xuống bưng kín mắt tôi. Và khi xe chàng khuất hẳn sau chỗ đường ngoặt, tôi ngã gục xuống không hề hay biết gì nữa ! ".
Xtefchia Rudexka đưa tay lau trán.
- Chắc hẳn đó là lần cuối cùng ... họ được thấy mặt nhau, - nàng thì thầm bằng đôi môi tái nhợt.
Những trang tiếp theo tràn ngập nỗi buồn: Những bức thư của chàng trai được dán riêng, những bức thư rất tình cảm, chàng trai vẫn thề nguyền yêu cô gái trọn đời. Nhiều trang nhật ký tái diễn tả nỗi nhớ nhung và oán trách của vị hôn thê trẻ tuổi. Các chương mỗi lúc một ngắn hơn, buồn bã hơn. Đôi chỗ những trang giấy vơlanh còn hoen dấu lệ không phai mờ sau ngần ấy tháng năm. Những bức thư của chàng trai không tới nữa. Tiếp theo vài trang buồn thảm nữa, rồi Xtefchia bắt gặp một bức thư ngắn ngủi viết bằng chữ xa lạ được dán kèm vào sổ, đóng khung chung quanh bằng mực đen, hẳn là do chính tay bà ngoại nàng. Đó là thư của ông chú chàng trai, Xezar Mikhorovxki, người đỡ đầu chàng đại công tử Machây. Bằng những lời lẽ lạnh lùng, ông ta báo cho cô gái Xtefchia Korvitrúpna biết sự hứa hôn với Machây đã bị bải bỏ - với sự đồng ý và ưng thuận của chàng trai. Lý do chính được ông ta đưa ra là sự thiếu môn đăng hộ đối và khác biệt đẳng cấp. Vả chăng, ông ta cũng chẳng cần phải phân trần gì nhiều. Trong những dòng do chính tay chàng Machây ghi thêm phảng phát nỗi xấu hổ, thậm chí cả nỗi buồn - nhưng cũng không còn gì khác nữa. Đại công tử Mikhorovxki gửi trả lại chiếc nhẫn đính hôn, chàng nói thêm rằng số phận chia cắt mối tình của hai người không cách gì cưỡng nỗi. Chàng không dám chúc gì cho tương lai, cũng không gọi định mệnh là kẻ chủ yếu gây lỗi. Chắc chàng hiểu được rằng chính chàng đã làm thương tổn trái tim cô gái, chàng không muốn dùng những cách tránh né ấy để làm khổ cô thêm.
Xtrfchia phẫn nộ đứng bật dậy.
- Ra thế đấy? ... Vậy những lời cam đoan chắc như đinh đóng cột của ông ta mà đọc ở đầu cuốn nhật ký đâu rồi? ... Đâu rồi thứ tình yêu có thể phá đổ mọi tín điều? Vậy ra cái đẳng cấp ấy mạnh đến nỗi đủ sức bẻ gãy mọi nghĩa vụ thiêng liêng nhất? Nó dễ dàng tước bỏ danh dự như người ta dễ dàng rút chiếc nhẫn ra khỏi ngón tay sao? ... Đâu rồi những lời của ông ta so với hành động? ... Vậy ra ánh sáng của đẳng cấp kia mạnh đến nỗi đủ sức nuốt chửng vào mình vết đen ố bẩn một cách thản nhiên? Vậy ra đã làm đại quý tộc người ta tha hồ chà đạp lên những trái tim ấy bằng học thuyết dựa trên các tín điều của mình? Có thể bán đứng những trái tim ấy để đánh đổi lấy bạc triệu , bạc tỷ? Vậy lương tâm ở đâu...! Trái tim ở đâu? ! Sự ngay thẳng ở đâu rồi? ! Và rốt cuộc , đâu rồi cái khát vọng hạnh phúc riêng tư bắt rễ sâu xa trong tâm hồn của mỗi con người? Phải chăng mọi thứ đều chạy theo đẳng cấp, theo những nguyên tắc cả rồi? ...
Xtefchia nóng nảy lồng lộn, thốt lên những lời dứt đoạn với chính mình như đang trong cơn mê sảng. Lồng ngực nàng phập phồng gấp gáp, chứa đầy nỗi cay đắng không thể diễn tả thành lời:
- Còn Valdemar? ... Chàng cũng đã nói những lời y hệt như thế trong phòng treo chân dung. Chàng buộc tội ông chàng, trách ông ta thiếu cương quyết, thiếu nghị lực. Nhưng liệu bản thân chàng có thể hành động khác đi chăng? Liệu chàng có đủ khả năng đánh đổ những định kiến, phá vỡ sự cuồng tín của giới chàng? Liệu tước hiệu, đẳng cấp quý tộc, và những số tiền bạc triệu có ngấm sâu vào máu chàng chưa? Đối với chàng, liệu tình yêu của người phụ nữ thân yêu đã trở thành tuyệt đối chưa, liệu chàng có dám quẳng tất cả lên đĩa cân vì nàng hay chăng? Hay những lời nói của chàng cũng trống rỗng và vô hồn như những lời thề thốt của người kia? ...
Muôn vàn câu hỏi dồn lên đôi môi Xtefchia với vẻ giễu cợt đau đớn. trái tim nàng bênh vực cho Valdemar, chắp cánh cho chàng, gần như biến chàng thành thánh. Nhưng lý trí bằng bàn tay lạnh lùng và thô nhám đã bóp nghẹt những cơn bốc dồng lý tưởng hóa, làn nẩy sinh những ý nghĩ phê phán. Trong niềm phẫn nộ trào sôi, Xtefchia thốt lên:
- Rồi con người này cũng sẽ hành động y như thế mà thôi! Chúa tôi! Chúa tôi ! ... Xin hãy ban cho con sức mạnh để lùi xa tránh vòng mê đắm này. May là chàng có nhẽ không yêu ta như ông chàng đã từng yêu bà ngoại. Không hiểu bà đã chịu đựng điều đó bằng cách nào, làm sao bà sống qua nổi?
Nói một mình mà đôi khi Xtefchia bật thành to tiếng, và thường nàng không hiểu nổi bản thân mình. Câu hỏi cuối cùng đánh thức lại sự tò mò của nàng, nàng lại lao đến bên quyển sổ.
Chỉ còn lại vài trang viết bằng nét chữ xiên xẹo.
Nàng đọc:
" ... Mọi thứ đều trả giá: tình yêu của y, những lời thề thốt của y, cả niềm y từng chuốc cho mình uống - tất cả ! Chính anh ta đã xây nên cái hạnh phúc ngắn ngủi của mình, cũng chính anh ta vùi chôn nó xuống mộ, để trồng trên đó những cây hoa của niềm ngợi ca sẽ đến. Thật tồi tệ ! Thật đểu giả ! ...Không, không - Bao giờ chàng cũng vẫn là người em yêu, mãi mãi, suốt đời! Chính những kẻ kia mới tồi tệ ! ... Những kẻ đã tước khí giới của chàng, đã trói buộc chàng. Nhưng chàng đã hứa lời dang dự mà lại chịu khuất phục chúng, vậy chàng là người thế nào? ... Chàng yếu ớt, không chút sức mạnh hay chàng không yêu ta? Hãy để cho tôi được dẫu chỉ một niềm hy vọng ấy, như đóa hoa duy nhất trong cả đống hoa tuyệt vời, như một đốm sáng nhỏ nhoi từ cả ánh bình minh sáng rực! Chàng có còn yêu tôi nữa chăng, chàng có đau khổ vì phải chia lìa nhau? - Câu hỏi ấy tôi xin mang xuống mộ. Chàng đã giày xéo lên tôi, đã giày vò tôi, đã xô đẩy tôi từ đỉnh cao hạnh phúc. Mấy lời không chút tiếc thương kia đủ để giết chết một tâm hồn đã khiến cho tỉnh thức. Thế gian mới đáng nguyền rủa làm sao! Chính đẳng cấp đã cướp mất người yêu của tôi! ... Không ! Chàng sinh ra từ đẳng cấp ấy, chàng vẫn đang sống trong đẳng cấp ấy kia mà! Chỉ có số mệnh mới đáng nguyền rủa! Tôi vẫn yêu và căm thù chàng, tôi vẫn yêu mà khinh bỉ chàng! Giờ đây xung quanh tôi tối tăm làm sao, câm lặng vô biên ! Không một chút nhỏ nhoi ánh sáng nào hết! Không còn gì, không còn gì nữa cả rồi ! ...

Những dòng chữ kết thúc. Mấy trang liền không viết, trống trơn như tâm hồn đã chết ... ở những trang cuối cùng, tim Xtefchia thắt lại khi đọc thấy:
" ... Chàng đã cưới vợ ở Paris ... cưới công tước tiểu thư De Bourbon, ái nữ của một dòng họ tuyệt vời cao sang, từng có họ với các vị quân vương. Các báo đưa tin và in hình của họ: cả hai đều tuyệt vời xinh đẹp nhưng không có vẻ gì là hạnh phúc - mà đó cũng có thể chỉ là do có điều gì đây đã khiến tôi mờ mắt cũng nên. Họ đã cưới nhau, và rồi họ sẽ hạnh phúc ... Còn tôi? Còn tôi thì sao ? ... Tôi là cái thá gì so với công tước tiểu thư De Bourbon? Không là gì cả với chàng, không là gì cả với đời. Trái tim tôi tan nát, tâm hồn tôi tan nát, nhưng đối với chiếc mũ tước công, cả điều đó nữa cũng có nghĩa lý gì đâu. Hai chiếc mũ miện tuyệt vời, long lanh , và tôi ... với một vết thương ứa máu. Ôi ! Thật thảm thương sao! ...

Lại một khoảng ngừng dài nữa, rồi tiếp đó vài lời cay đắng cùng một vết nước mắt thấm sâu.
" .... Vĩ đại nhường kia ... mà tồi tệ nhường kia ! Sao chàng có thể hành động như vậy nhỉ? Và sao chàng có thể hứa hôn? Phải chăng chính chàng cũng đã thất vọng, không còn tin vào sự gắn bó hai ta ? .... Ôi không ! Chàng đã tin kia mà! Không lẽ nào chàng lại có thể ích kỷ đến thế. Chàng là người cao thượng, có điều chàng quá yếu mềm, trong khi giới quý tộc của chàng là một thế lực, một sức mạnh khủng khiếp ... Nó đã tóm lấy chàng, kéo đi theo dòng, không phương cứu vãn. Giá như chàng đừng viết gì cả, đừng gửi trả nhẫn đính hôn ... Nhưng trong lời thư của chàng mới lạnh lùng làm sao! Ôi, Chúa tôi! Có một người nhân viên nào đó từ Guenbovitre tới, chắc là thư ký. Ông ta bán trang Voloksa, điền sản mà chàng đã mua ở cạnh điền trang của tôi. Hẳn rồi! Giờ thì chàng cần gì đến cái điền trang của tôi. Hẳn rồi ! Giờ thì chàng cần gì đến cái điền trang ấy nữa. Vôloksa ! Voloksa ! ... Cái tên ấy với tôi mới thương mến làm sao. Giờ thì tấc cả hết rồi ! Chỉ còn một sự trống rỗng, trống rỗng ... đến kinh hoàng, sự trống rỗng giết người ! Và những loài sâu bọ đen ngòm của tuyệt vọng. Nhung nhúc, nhung nhúc những sâu bọ!
Trớ trêu thay! Tôi đã từng yêu mến cuộc đời biết bao, giờ thì tôi căm ghét nó. Nó đã cho tôi uống no cay đắng. Và đây chính là ngọn núi Gongota khổ hình ( Theo kinh thánh là nơi chúa Jesus chịu khổ hình ) của tôi.
Nhưng dẫu sao vẫn cần phải sống. Người ta không để cho tôi được chết: người ta đã cứu tôi sống lại, đã tẩy rửa thuốc độc ra khỏi cơ thể tôi ... Tuyệt vọng ! Tuyệt vọng biết chừng nào ! Cha tuyên úy nói với tôi rất nhiều về Đức Chúa và những bổn phận đối với Người. Phải chăng đó là cứu cánh ? ...

Tiếp đó lại gián đoạn, rồi vài dòng ghi thêm nữa:
" Cha tôi lên cơn đau tim. Chính Machây đã giết chết cha tôi. Là đứa con gái độc ,hất, tôi được cha yêu thương hết mực, và Người đã đau đớn, đau đớn kinh khủng " .

Mấy trang trắng, cuối cùng là phần hết:
" ... Một năm sau khi cha tôi qua đời ... Tôi đi lấy chồng. Tôi đã phải thề với người cha đang hấp hối, tôi đành phải thực hiện điều mong ước cuối cùng của Người. Tôi lấy người mà chính cha tôi đã chọn cho tôi, và phút lâm chung, chính Người đã đặt tay tôi vào tay người ấy, bắt tôi phải thề. Ngày mai sẽ là lễ cưới của tôi rồi! Lễ cưới của tôi! Có thể nào lại thế được chăng? Lạy Chúa tôi, sao mà khổ thân tôi đến thế? Mọi sự trên cuộc đời này, cái cuộc đời khủng khiếp, đầy dối lừa này, rồi cũng sẽ kết thúc như thế. Vết thương của tôi chưa kín miệng,vẫn còn đang há hoác. Tôi đã kể cho Rembovxki nghe tất ả, song anh ta vẫn ưng thuận cưới tôi làm vợ.
Tôi kinh ngạc trước sự can đảm của anh ấy! Anh ấy yêu tôi ... Nếu không, nếu anh ấy không yêu tôi; thì sau lời kể của tôi, anh ấy hoàn toàn có thể rũ bỏ lời thề ước. Và khi ấy tôi chỉ có thể tìm sự yên ổn sau những tấm song sắt ! Nhưng tôi không e sợ cuộc sống mới. Không thể có điều gì tồi tệ hơn nữa chờ đợi tôi. Có điều hôm nay, hôm nay đây, đêm trước ngày cưới, khi khép lại mãi mãi quyển nhật ký bất hạnh này, tôi nguyền rủa niềm hạnh phúc đã đi qua! Sẽ không bao giờ tôi biết đến hạnh phúc. Còn chàng, nếu chàng đã lãng quên và đang sung sướng ... thì xin cứ để yên cho chàng được hạnh phúc. Tôi không nguyền rủa chàng, nhưng trước sau rồi chuyện này cũng phải trả giá, nhất định rồi phải trả giá mà thôi !".
Chấm hết.
Xtefcgia gập vội quyển sổ lại. Nỗi kinh hoàng , nỗi đau đớn vô biên, niềm xót thương và những dòng cuối cùng của nhật ký: " Chuyện này rồi cũng phải trả giá, nhất định rồi phải trả giá mà thôi"- đã khiến nàng đứng bật dậy.
- kinh khủng ! Kinh khủng quá !
Đầy xúc động vì những ấn tượng quá mạnh, lại phải căng thẳng đầu óc liên tục, cô gái không còn giữ được bình tĩnh nữa. Nàng như thấy hiển hiện trước mắt mình một bóng ma nhợt nhạt của người báo thù thuộc dòng họ nữ thần Nêmêzys ( Theo thần thoại Hy Lạp: Nêmêzys là hiện thân cho cơn giận của các thần, hình phạt sẽ trút xuống đầu những ai xáu xa tội lỗi, hoặc vượt qua những giới hạn quy định) đang chìa đôi cánh vồ lấy nàng.
Xtefchia kêu thét lên.
Cửa bật mở, mẹ nàng chạy vào.
Xtefchia lao tới mẹ với tiếng kêu thảnh thốt, hai đầu gối nàng khụy xuống.
- Mẹ ! Mẹ ơi ! Con biết hết rồi, con đọc cả rồi ... Kinh khủng quá! Sẽ phải trả giá ! Sẽ phải trả giá! ...
Bà Rudexka cúi xuống ôm lấy con.
Ánh rạng đông nhợt nhạt của mùa đông trườn qua cửa sổ, trên đầu họ đang vần vũ cơn bão táp.